Das idades do home

Meu pai suma 83 anos. Naceu cando facía a súa estrea a primeira selección galega de fútbol. Coma quen di o país tivo que agardar unha vida enteira para reencontrarse coa selección. Mañá poderá, poderemos, velos xogar en San Lázaro. Nas últimas semanas enterramos gozosos esforzos na rede e no papel para saudar o reencontro coa nosa historia e o futuro. Pagou a pena, coma o 2005 que xa se despide. Este intenso ano no que vivimos perigosamente. E xa que estamos, saúde, liberdade e felicidade para o 2006.

Exercitando a memoria das nosas escolas

Hai uns días, desde as páxinas de La Vanguardia, Zygmunt Bauman lembrábanos que «a cultura de hoxe non consiste na capacidade de aprender senón na habelencia para esquecer. Se non esqueces rapidamente o que sabes para aprender o novo, tórnaste en redundante e estarás na listaxe de despedidos do próximos expediente de crise. Así que é mellor esquecer o que sabes.» Na noite da edición tiveron a ben premiar ese imprescíndibel exercicio de memoria e recuperación histórica que é Historia da educación e cultura en Galicia. Hai libros que poderían ser obra de diferentes e distintos autores por máis que sexa orixinal o argumento ou personalísimo o seu estilo; outras obras só poden ser inequívocamente produtos dun único autor. Teño para min que ninguén máis que Antón Costa podería ter dedicado unha vida de sabedorías e intelixencias a un libro como a Historia da educación e a cultura en Galicia. O filósofo e pedágogo Massimo Borghesi, tamén nun exemplar atrasado de La Vanguardia (desculpen a reincidencia mediática), sinalaba que «o coñecemento é o diálogo dun ser humano con quen son ou foron noutros lugares e noutros momentos da nosa historia. Sen ese diálogo, que converte os datos en experiencia, os seres humanos doutras culturas e doutras épocas son iso: pasado e lonxanía. Sen ese diálogo eles están mortos e nos orfos e perdidos.» No xeneroso volume escrito por Antón Costa, non se estiban datos sobre a educación e cultura galega e europea, senón que se dialoga felizmente con eles, coas súas consecuencias e cos seus protagonistas, e a escola doutros tempos exprésase viva nestas páxinas para achegarnos intelixentes retallos sobre o seu presente e azaroso futuro.

Lázaro, letras, loito

Por Brétemas sei do pasamento de Lázaro Enríquez. Confío, e prego, en que na noite dos premios da edición honren o seu nome. Ninguén o merece máis cá el. A súa valía humana é máis grande que a nosa dor que hoxe é moita, moitísima, infinita. Pendurado da parede máis vistosa da casa está o galano caligráfico dos amigos cando abandonei a fabrica de libros: as feitucas letras de Lázaro reproducen palabras propias e a feliz palabra de todos: Liberdade. O seu trazo alegre, rebelde, teimoso e combativo vaime acompañar sempre, na vida e na memoria da súa grandeza como persoa e artista.

Coa cola da raposa

Afirma Navaza que «o BNG xa non é o que era: unha organización compacta, diversa e plural no seu interior pero activada para reaccionar como unha soa voz, unha soa gorxa, en canto xurdise o menor anuncio de treboada». Hai moito tempo que non é así, pero o identificador de sanedríns recupera a idea á luz das declaracións de Beiras nas que nos advertía sobre a posta en cuestión da credibilidade da nova Xunta por causa das retesías públicas entre os dous socios de goberno e tamén pola lacerante oposición que lidera Francisco Rodríguez Sánchez tanto diante de Touriño e ZP como fronte a Anxo Quintana.

Ao tempo, Ismael Rego, o voceiro socialista no pazo do Hórreo, asomouse á prensa para recomendarlle ao BNG que deixe de ser «goberno e oposición» e advírtelle que «as saídas de ton ás que nos ten afeitos Rodríguez na fin de semana» son pouco beneficiosas para o nacionalismo gobernante. Eles saben ben dos problemas que crean as declaracións despropositadas do outro Paco.

O pai dunha amiga miña refírese ao BNG coma «os que tira a raposa coa cola», subliñando metaforicamente a fraxilidade dunha organización á que a mais leve sacudida mediatica ou debate público fai abanear. A liviandade do poder que xestiona o BNG e feble rede dos seus apoios sociais non se viron aínda fortalecidos pola achega do seu paso pola Nova Xunta e calquera disputa deixa en claro que o BNG é un partido gobernante con pés de barro e con sobradas fendas na súa arquitectura.

As liñas vermellas

Non andan desencamiñados aqueles que pensan que o BNG se disolveu efectivamente o día que tomaron posesión Anxo Quintana, Ánxela Bugallo, Fernando Blanco, Teresa Táboas e mais toda a rolada de directores xerais, secretarios xerais técnicos e delegados provinciais. Disolveuse o BNG como espazo de iniciativa política e derramouse a organización como sostén da acción de goberno para embarcarse nunha xestión doméstica do aparato e na asunción dunha estratexia de diferenciación da marca de máis que dubidosos réditos electorais.

Moito temo que as declaracións de Beiras alporizarán aos gardiáns da ortodoxia pero non quebrarán a ensoñación na que está subsumida a fronte nacionalista. O abano renovador do BNG está tan fragmentado como falto de vigor e capacidade de reacción, e o baleiro estratéxico e organizativo ocúpao, coma sempre, a UPG que exerce como principal actor colectivo á hora de fixar as liñas vermellas delimitadoras da política que é posíbel practicar. As advertencias sabatinas de Rodríguez cumpren neste sentido un papel director fundamental. A UPG é a dona das lindes e reina ademais na maquinaria que administra a política como resistencia e inmobilismo.

Os novos xestores como solución?

Hai quen confía en que os xestores nacionalistas da Nova Xunta acabarán por artellar un numeroso e influente bloque de poder que será unha peza fundamental para crebar a hexemonía da UPG. Pragmáticos, con proxección pública e chegada mediática, informados e en conexión cos novos apoios sociais que se traman desde o poder, a nova clase política nacionalista é identificada coma a forza emerxente que sostén, e sosterá a Quin, no liderado da organización, na súa política de renovación e de apertura á sociedade.

Con todo, o quintanismo non existe como programa de ideas, como modelo de organización, nin tan sequera como agrupamento de militantes, e non parece que na axenda do propio Quin sexa unha prioridade organizar os seus apoios para facer realidade un Novo BNG. A esperanza que representou a corrente dos non adscritos estragouse no proceso de renovación traumática que forzou o retiro de Beiras e debilitou, ou liquidou de vez, os elementos secundarios da oligarquía partitocrática –Unidade Galega, Esquerda Nacionalista, Inzar, PNG...– sen erosionar substancialmente o que era a súa cerna –a UPG–. Hoxe o BNG é a UPG, o quintanismo difuso e os restos dese naufraxio.

Dicía G.K. Chesterton que el estaba disposto a crer no imposíbel pero non no improbábel. E é bastante improbábel que sobre a estreita base de políticos profesionalizados, que comparten xestión gobernamental e militancia partidaria, se poida gobernar un aparato díscolo e unhas bases militantes dificilmente contentábeis pola acción dun goberno sometido por igual a apretadas ataduras e a vindicacións maximalistas.

A UPG máis doutrinaria sábeo ben: o BNG é o seu couto privado. Ademais, grazas a súa colonización das organizacións sociais do nacionalismo –CIG, CAF, Mesa pola Normalización, ASPG, ADEGA...–, conta con sobrados aliados para fortalecer a súa estratexia de contrapoder e contención do nacionalismo de xestión, garavata e coche oficial. No futuro, o papel destas organizacións será duplo: converterse nun ariete fronte á xestión dos conselleiros do PSdeG e ser, ao tempo, nunha panca de presión para facer das consellarías do BNG unha correa de transmisión das políticas que a UPG deseña ferreamente.

Agardando unha palabra

O mesmo Chesterton escribiu que a idea que non trata de converterse en palabra é unha mala idea, e a palabra que non trata de converterse en acción é unha mala palabra. Parece que é urxente que Quintana comunique as súas ideas, lles poña palabras e as acompañe de accións. Se ademais o fai para abrir un diálogo coas demais fraccións compometidas coa renovación da organización e a política do BNG, o 2006 deixaría de ser para o nacionalismo galego un ano horribilis máis. Iso ou agardar a que a cola da raposa o derrube todo.

De mazás e bostas

Nunha tregua da invernía leo ao sol «Unha carga de merda», un dos ensaios que John Berger recompilou en Cada vez que dicimos adeus. Un texto esclarecedor que debe lerse a seguir do magnífico post «A bosta: protagonista silenciosa da nosa historia e devir» que Correlo escribiu en Naraío nazón. Berger recolle un conto que o seu fillo Yves escoitou na escola: Unha fermosa mazá despréndese da árbore e vai caer perto dunha bosta de vaca. Na súa humildade, a bosta saúda ao fermosísimo froito. «Bo día, señora Mazá». A soberbia impón o distante silencio. A bosta tenta, con todo, callar conversa: «Aquí a herba é moi doce». Reiterado e despreciante silencio. Nese momento un home cruza a horta, olla para a mazá e cóllea. Traba nela e a bosta, que non se pode conter, di: «Vémonos axiña, señora Mazá.» Xa se sabe, a mazá é símbolo de poder e sabedorías prohibidas, e a merda é só simbolo de si mesma.

Vello desamor

As macondianas chuvias obríganme a procurar refuxio nun beirado. Alí dou cun coñecido das tropelarías universitarias na mocidade tardía. El daquela pertencía á vangarda. Co tempo aprobou unhas oposicións para entrar na Administración autonómica e exerceu de cadro sindical até que o o autoritarismo tecnocrático dos xestores, o corporativismo dos propios e os excesos ideolóxicos da nomenclatura o entregaron ao desencanto e a unha feliz vida doméstica. Recuperouse algo do nihilismo cando Nunca Máis, o 13-M e o Hai que botalos. A pouco máis de cen días do cambio político ten o fardel cheo de queixas e de desconsoladas críticas. Abeirado da chuvia sírvolle de muro das lamentacións. Amólalle ver nos «vellos compañeiros de loita» –así os clasifica– os atributos do poder e cre recoñecer xa os síntomas irreversíbeis que cangrenan o exercicio democrático do goberno: amiguismo, xordeira perante os cidadáns e prepotencia. Malia que traballa lonxe da zona cero, sométeme a un interrogatorio de terceiro grao para que lle confirme desmandos, abusos e intolerancias do superasesor que chegou a subconselleiro e ante os meus silencios e vagas informacións achégase á cerna da súa dor. Atopouse cun vello camarada convertido agora nun arrogante mandamáis que o ignorou, que non quixo recoñecelo, que lle negou a palabra porque el non é máis ca un bedel. No curso do seu monólogo apenas se din pronunciado algunhas frases contemporizadoras. A súa torrenteira verbal era imparábel, baixaba coa forza do desconsolo e o desamor. Despedímonos en canto acalmou a chuvia.

Benvida e adeus

Como limiar do insomnio leo a John Berger. Fíxenme traer o libro de lonxe. Está publicado na Arxentina por Ediciones La Flor. Cada vez que decimos adiós axunta vintecatro textos aparecidos, entre outros medios, en Harper's magazine, Guardian, El País ou New Society, que van precedidos por unha efectista nota ao lector na que se le: «Viaxo. Vivo os anos. Este libro fala dalgúns encontros, citas ás que acudín (Aquelas ás que non acudín forman parte doutra historia.) Cada relato comeza cunha imaxe que conxura algo do lugar no que se produciu o encontro. Algúns deses lugares poden localizarse facilmente nun mapa outros non. Todos por suposto, foron visitados por outros moitos viaxeiros. Agardo que tamén os lectores se abraien dicindo: eu estiven alí...» Roldando por librarías un venres chuvioso descubro outra edición dos mesmos textos baixo o selo de Huerga y Fierro. Puxéronlle por título Siempre bienvenidos e na impactante nota ao lector pódese ler: «Viaxei por moitos lugares. Vivín os meus anos. Velaquí un libro de benvidas, de admiracións rendidas (se omito algunha, é outra historia). Cada ensaio iníciase cunha imaxe que conxura o momento en que se fixou o meu encontro con ela. Algúns considerarán difícil achar nun mapa os lugares que aquí se glosan, para outros, pola contra, resultará sinxelo. Lugares por suposto, que foron visitados igualmente por máis viaxeiros. Só teño a esperanza de que os meus lectores os reconezan neste libro e poidan dicir: eu estiven alí». Para o editor arxentino son relatos, para o hispano son ensaios. Non son dous libros distintos, non son dúas notas diverxentes para lectores diferentes. Son os mesmos artigos e dúas lecturas diferentes con matices e substancias, ás veces, dificilmente harmonizábeis. Mais estes desencontros entre tradutores e editores definen precisamente o meu momento e o de moitos dos que cada día me laboralmente arrodean: non sabemos se nos gobernan as benvidas ou os adeuses. Non sabemos se cada vez que dicimos adeus, dicimos sempre benvida, ou viceversa. Non temos moi claro se debemos aledarnos polas chegadas ou entristecernos coas idas. Manu Chao definiu este duplo e contraditorio estado anímico como «malalegría». O único realmente claro é que, si, nós estamos alí, enleados e malalegrados.