Zapatero entre spoilers e cliffhangers

Como as series televisivas das que somos amadores, a política tamén pecha a súa tempada cos avances dos spoilers e as sorpresivas cliffhangers. Así, Zapatero está empeñado en culminar a súa terceira tempada forzando un brillante e inesperado xiro político. Os spoilers, que se esgotaron presentando a ZP como presidente pato coxo, quedaran fichados como malintencionados ou fallidos augures. Nos últimos capítulos o Presidente protagonizou abraiantes e vibrantes episodios. A súa vitoria parlamentaria fronte a Rajoy, as remudas no seu gabinete e a fichaxe do temperamental José Bono indican un sensíbel cambio das condicións político-anímicas de Rodríguez Zapatero.

Zapatero e o seu equipo de colaboradores evidencian, unha vez máis, que son uns excelentes xestores dos problemas en frío. Vale dicir que son moi bos nas xogadas de estratexia e a balón parado. Moito peores cando o partido está quente e rompido o centro do campo e toca improvisar estratexias para defenderse achicando ao contrario. O contraataque de Zapatero é sempre mellor ca súa defensa. Rajoy esqueceuse e perdeu. Perdeu moito: derramou a iniciativa política; esgotou o seu cansino discurso sobre as concesións a ETA e fendeu as fráxiles expectativas que lle restaban como un líder no que confiar unha próxima vitoria. Despois do 14-M, a do 3 de xullo é a maior derrota política de Mariano Rajoy. A súa recuperación anímica será dura, longa e difícil.

O cambio de ministros tramado por Zapatero sérvelle fundamentalmente para liberarse dalgún incómodo lastre, para poder arrodearse de dúas eminencias (culturais e científicas) e para suxerir que na Moncloa xa se pensa ao longo prazo posto que, de sermos realistas, a xestión gobernamental das novas fichaxes poucas realizacións poden achegar. Nos minutos do lixo, Soria, Molina e Chacón permitirán facer unha mellor campaña electoral e abrandar algunhas políticas sectoriais encistadas, e tamén valen (e moito) para subliñar que o engado de ZP non chegou a súa fin e que aínda é quen de convocar á súa beira a unha boa parte da esquerda ilustrada deste Reino.

Pola súa banda, o reenganche de Bono é un comodín inesperado para armar beneficiosas mensaxes. Serve como certificación aparente de que as familias socialistas volven estar reunificadas unha vez afastados os extremosos proxectos federalizantes e finiquitado de vez o proceso de paz en Euscadi. Tamén é moi útil para redireccionar aos electores do socialismo conservador cara á casa común e evidencia a notábel dose de pragmatismo coa que se trama a estratexia inclusiva de Rodríguez Zapatero (só lle resta ofrecerlle a presidencia do Senado a Pascual Maragall para completar a cuadratura do círculo).

O regreso do ex-ministro pródigo pode crear tensións e problemas pero afianza decisivamente ao Presidente na súa determinación para arrebatar a portavocía das políticas de orde ao Partido Popular. Zapatero, na vindeira tempada, xogará tanto solidez conservadora de Nicolás Zarkozy como ao engado progresista de Segolene Royal. A Zapatero comeza a gustarlle o seu novo guión: un presidente duro na defensa do Estado de Dereito pero comprometido coa ampliación do seu Estado de Benestar. Primoroso con toda forma de pluralidade que non amenace a unidade. Coidadoso coas liberdades mais entregado (de agora en diante) á seguridade.

Na cuarta tempada, Zapatero será un hibrido de Bamby e Robocop, de Godzilla e Heidi, de Mr. Bean e Lara Croft... El xa sabe que para gañar hai que ser un candidato para todos os públicos. Non me tomen moi en serio que seguramente todo isto será outro descarriado spoiler.

Einstein revisitado

O psicólogo neoiorquino Eric Larsson sostén, na «Contra» de La Vanguardia (14/08/2006), que Pablo Picasso ou Albert Einstein padecían unha forma particular de autismo que favorece o desenvolvemento de certos talentos. Na súa idea, «cada un concentrábase só nun único interese, e o resto traíalles sen coidado (...) Non desenvolvían máis habelencias que as do seu talento específico».

Leo, nestes días de tregua incendiaria, un texto einsteniano que discute a tese de Larsson. Lonxe de vivir aillado do mundo, focalizando unicamente a súa atención na física téorica, Einstein tiña unha visión crítica da orde capitalista e do tramado social, cultural e político que abeira e deixou constancia diso nun breve pero afoutado ensaio que titulou «O socialismo nunha época de transición».

Ese texto foi recuperado por Hacer Editorial que o publicou, en 2005, un mínimo volume que, baixo o título O socialismo e o futuro da humanidade, encaderna tres artigos que viron á luz na Monthy Review entre 1949 e 1989. Á achega, un tanto excéntrica, de Einstein únense dúas reflexións de afamados pensadores neomarxistas como son o finado teórico da cultura Raymond Williams e o economista Paul Sweezy.

O ensaio de Einstein apareceu no número inaugural da Monthy Review en maio de 1949 e nel ofrécese como un socialista nada relativista que repara na que entende que é a esencia da crise do capitalismo: a relación antagónica entre o individuo e a sociedade; unha relación que anuda unha dependencia que «o individuo non experimenta como un factor positivo» xa que «os impulsos egoistas da súa personalidade se acentúan sen cesar mentres que os seus impulsos sociais, por natureza máis febles, se deterioran progresivamente» [pp. 22-23]. Esta contradición individuo-sociedade vese avivecida ademais pola «anarquía económica da sociedade capitalista» que «obriga a unha xigantesca comunidade de produtores a despoxarse os uns aos outros dos froitos do seu traballo colectivo, e non pola forza, senón en escrupulosa complicidade coa orde legal establecida» [p. 23].

Eistein non dubida á hora de sinalar que «non é a utilidade social senón a ganancia o que motiva a produción» e que «o móbil do lucro e a competencia» xeran inestabilidade, aleitan as crises económicas e supoñen o desbaldimento de enormes cantidades de traballo e a deformación da conciencia social das persoas. Ademais, tomando como referencia os traballos de Thorstein Veblen, insiste en que aínda non se deu sobardado a «fase depredadora» dun desenvolvemento económico que consagra malfadadamente a mutilación da compoñente social dos seres humanos ao fomentar «actitudes esaxeradamente competitivas» e ao «reverenciar o triunfo en termos adquisitivos».

Para o pai da teoría da relatividade, «o verdadeiro obxectivo do socialismo consiste precisamente en superar a fase depredadora do desenvolvemento humano» e anota: «Estou certo de que só existe unha forma de eliminar estes graves males [que se derivan da organización económica en clave competitiva, lucrativa e depredadora], a saber, implantando unha economía socialista que vaia acompañada dun sistema educativo orientado cara a obxectivos sociais. Nunha economía deste tipo, a propia sociedade é propietaria dos medios de comunicación e utilízaos de maneira planificada.» [p. 27] Esa organización económica debe ter asemade na crenza de Einstein un correlato pedagóxico: «A educación do individuo, ademais de estimular as súas potencialidades naturais, intentará desenvolver nel o sentido da responsabilidade cara aos seus conxéneres, en lugar de glorificar o poder e o éxito como fai a nosa sociedade actual» [p. 27].

Con todo, e malia o seu suposto autismo, a Einstein non se lle pasaron por alto algunhas observacións intelixentes e críticas sobre as emerxentes tendencias da economía e a construción do socialismo de carimbo soviético. Así, enfatizou a dimensión planetaria da economía: «Non é esaxerado soster que, xustamente na época actual [en 1949] a humanidade constitúe unha comunidade planetaria de produción e consumo» [p.22]. Advertiunos contundentemente sobre os perigos da tecnocracia cientificista: «Deberiamos gardarnos de sobreestimar a ciencia e os métodos científicos no que se refire aos problemas humanos e de supor que os expertos son os únicos que teñen dereito a promunciarse sobre cuestións que afectan á organización da sociedade» [p. 17]. Apuntaba unha persistente interferencia económica na democracia mediática e subliñaba como o control privado das principais fontes de información fan «tremendamente difícil para o cidadán particular, e en moitos casos imposíbel, chegar a conclusións obxectivas e usar intelixentemente os seus dereitos políticos» [p. 25]. E alertábanos sobre a necesidade e urxencia de artellar contrapesos democráticos para limitar o poder da burocracia como «forza todopoderosa e suficiente» ao tempo que nos instaba a non esquecer que «economía planificada non é sinónimo de socialismo» [p. 27].

O ensaio de Albert Einstein remata ademais cun alegato en contra da materia nutricia do pensamento único: a acomodación das intelixencias e o medo a reflexionar libremente. «Na nosa época de transición, resulta de fundamental importancia comprender con claridade os obxectivos e problemas do socialismo. Tendo en conta que nas actuais circunstancias a discusión libre e sen inhibicións se convertiu nun poderoso tabú, considero que a creación da Monthly Review constitúe un importante servizo á sociedade.» [p. 28].

A Monthly Review continúa editándose e dando que pensar, e moitas das advertencias, críticas e reflexións debidas a Einstein, ese presunto social-autista, pese ao transcurso de case seis décadas, seguen intelixentemente vivas.