Problemas

Hai un días fíxose efectiva a suspensión da peaxe na ponte de Rande, matino sobre a historía desta épica reinvindicación e gasto un tempo en lecturas sobre o ciclo de vida dun problema, sobre que fases ideais atravesa unha problemática antes de ser asumida como asunto prioritario da axenda política para a procura de solucións por parte dos gobernos. Algunhas das variábeis para caracterizar as diferentes etapas son o seu nivel de exposición á opinión pública, a natureza –e agregación– dos emisores, e as instancias que participan na elaboración da resposta-solución. Ao final consigo enxergar unha secuencia coas seguintes fases: 1) Invisibilidade; 2) Emerxencia; 3) Difusión; 4) Enraizamento; 5) Intervención; 6) Remisión; e 7) Solución. Quen tivese un mes para dedicarse a encaixar a loita contra a peaxe neste esquema explicativo...

O ciclo dos problemas

A fase de invisibilización caracterízase porque o problema e as súas consecuencias soamente son percibidos polos colectivos de damnificados. As vítimas ou perxudicados e o problema mantéñense nunha situación de marxinalidade tanto informativa como social. Durante a emerxencia os problemas adoitan a quebrar teito do espazo local, e ben por causa da autoorganización dos afectados ou como consecuencia da intervención de axentes foráneos comezan a artellarse as primeiras redes supralocais e amplíase a audiencia pero faino aínda en proporcións cativeiras. Para dar paso a etapa de difusión é preciso o concurso dos medios de comunicación de masas e/ou de mobilización masivas, o problema convértese así en materia non só da información senón tamén da opinión, constrúese unha grande audiencia: medios, creadores de opinión e celebridades tecen unha rede de apoios ou de cuestionamentos. Nestas fases iniciais o problema existe como demanda, como identificación dos damnificados e dos responsábeis ou culpábeis.

O tránsito da difusión cara ao enraizamento sinala o momento máis crítico da expresión do problema: formúlase o seu enunciado, técense as alianzas entre damnificados, axentes de apoio e medios de comunicación, e prodúcese a súa asunción xeral como un tema relevante da axenda política que agarda unha resposta institucional para a súa resolución. É o tempo tamén no que pasan a primeiro plano a formulación das alternativas, a negociación e a transacción entre a parte civil que representa os suxeitos do problema e a instancia política que xestiona as competencias e recursos necesarios que deben ser aplicados na súa solución. A definición, compartida ou unilateral, de políticas públicas para erradicar ou paliar o problema abre a etapa da intervención. Da eficacia, eficiencia e impacto das acción dependen os avances na remisión do problema e a sustentabilidade desas políticas é a garante, por cabo, a súa solución.

Cando os problemas se cronifican

En non poucas ocasións o problema non enmadurece, permanece en situación de invisibilidade ou eivase a súa emerxencia pola fraxilidade das redes de apoio; noutros non acada un umbral significativo na súa difusión ao bater con insalvábeis resistencias no ámbito médiatico ou a resistencia dos responsábeis gobernamentais o que impide a súa inclusión na axenda política. Desatendidos os problemas prodúcese a súa cronificación. Fóra da atención das políticas e a opinión pública, un problema non é un problema.

Na era Fraga botouse man dunha poderosa enxeñaría de consensos obrigados, pasividade social e resignación civil que tivo como consecuencia a cronificación de numerosas problemáticas socioeconómicas. O catálogo de problemas cronificados é abultado se reparamos nos padecementos dos gandeiros, na situación de abandono da frota galega, no declive fatalista de Ferrolterra, na desertización do interior do país ou nas moitas ameazas que penden sobre o litoral marítimo e as nosas rías. Moitos apenas se visualizaron polo de agora, caso do abandono institucional do idosos ou a nova emigración. O rol dos que están enraizados institucionalmente pero agardan por solucións efectivas tampouco é pequeno, sinalemos a construción das infraestruturas de comunicación en primeiro plano ou a necesidade de novos modelos de desenvolvemento urbano. Algúns non sen resistencias encamiñanse cara a súa solución como a Celulosa pontevedresa.

Rosalía como síntoma

Dicía De Quincey, e gustáballe lembralo a Borges, que «ter descuberto un problema non é menos admirábel (e fecundo) que ter descuberto unha solución». As forzas do bipartito dedicaron décadas a descuberta dos problemas do país, agora cando se encamiñan cara ao primeiro cabodano da súa vitoria, comeza a facerse urxente a visualización das solucións. Hai un días a nada influente Rosalía Mera declaraba: «Este novo goberno leva case un ano e debe formular os temas con máis rapidez ou cando menos con máis claridade. Se non se pode facer algo, hai que dicilo. Pero o que non se pode é gastar un ano desde o silencio. E menos desde un goberno que quere ser progresista e o goberno do cambio. Por iso, en certos sectores obsérvanse malestares ante algúns atrasos. Hai pouca claridade sobre que se vai facer e as empresas e as ONG necesitan saber a que aterse, porque un ano para elas é una barbaridade. Quizá por iso os galegos e as galegas temos que estar algo preocupados.» Os de Rande tiveron que agardar desde 1998, pero a Rosalía amólalle a espera dun ano. Con todo iso non é o problema, nin que o diga «a muller máis rica de España», o realmente problemático e preocupante é pensar que a podente empresaria sexa tan só a punta do iceberg da perda de credibilidade e confianza cidadá.