O emperador

O emperador do mestre K. cumpre tres décadas. Escribiuno, catro anos despois do derrocamento do Rei de Reis, debullando testemuños para reconstruír un ecosistema político aleitado coas materias primas de toda autocracia: a discrecionalidade máis absoluta e a submisión máis extrema. «Engaiolábame a estrutura do poder autoritario e o seu funcionamento, e atopei no réxime de Haile Selassie e na forma en que funcionaba o seu pazo e a súa corte un exemplo fascinante de poder autoritario –confesoulle a Ricardo Cayuela Gally– fascinábame tanto ese tema porque en Polonia viviamos baixo un réxime autoritario e esas analogías de funcionamento parecíanme chocantes e clarificadoras a un tempo».

Biografía do poder absoluto

Guiado por Teferra Gebrewold, un antigo responsábel do Ministerio de Comunicacións durante o reinado do Negus, Kapuscinsky procedeu como un coleccionista desexoso de recuperar «cadros condenados á aniquilación para facer con eles a exposición da antiga arte de reinar»; nun «país en que se coñecían só os métodos máis crueis da loita polo poder».

Esa vontade restauradora da memoria deseña a trama fundamental da súa narración. Na súa cerna, o retrato de Haile Selassie reflectido nas voces dalgúns dos seus colaboradores máis directos: «Un personaxe simpático, un político perspicaz, un pai tráxico, un avaro patolóxico; condenaba á morte a inocentes e indultaba a culpábeis por simples caprichos do poder, sen máis: labirintos da política de pazo, ambigüidades, escuridade que ninguén é capaz de esculcar.»

Kapuscinski ofreceunos unha biografía do poder que desvelaba a natureza dual do Elixido de Deus: «Naqueles anos existían dúas imaxes de Haile Selassie. A primeira –coñecida pola opinión pública internacional– presentaba ao Emperador como un monarca talvez un tanto exótico pero valente, ao que caracterizaban unha enerxía inesgotábel, unha mente esperta e unha profunda sensibilidade; como o home que plantara cara a Mussolini, recuperando o imperio e o trono, e que se fixou o ambicioso obxectivo de sacar ao seu país do subdesenvolvemento e xogar un papel importante no mundo. A segunda imaxe –que ía formando gradualmente a parte crítica e, ao principio, pouco numerosa da opinión pública etíope– presentaba ao Monarca como un soberano capaz de facer calquera cousa con tal de manter o seu poder e, ante todo, como un gran demagogo e un paternalista teatral, que cos seus xestos e palabras enmascaraba a venalidade, a cerrazón e o servilismo da elite gobernante, por el creada e mimada.» Para recoñecer finalmente que «como adoita ocorrer na vida, ambas dúas as imaxes eran auténticas».

Contra a cancelación da conciencia histórica

Trinta anos despois, «Etiopía, o país da miseria máis espantosa e da ignorancia máis atroz» presenta unha fasquía callada de continuidades e rupturas: os derrocadores do León Triunfante de Xudá foron a súa vez derrocados, pero non houbo Restauración do pasado pero tampouco avances fundamentais que mellorasen un escasísimos logros da experiencia do socialismo (ir)real no Corno de África. Os «discursos cesáreos sobre o desenvolvemento» soan tan ocos como hai tres décadas; a miseria máis espantosa segue a gobernar a vida de millóns de persoas e a señardade polo Emperador non pasa do estampado das camisolas nas que compite con Bob Marley.

Resisten moitísimo mellor o paso do tempo as páxinas de Kapuscinski e axúdannos a emendar a súa diagnose sobre a obsolescencia prematura da prosa xornalística e a necesidade «ensaificación» para superar o seu esgotamento inmediato: «A capacidade de retentiva do home é cada vez máis escasa. Hoxe asistimos á desaparición da conciencia histórica. A historia substitúese polo collage. As xeracións en proceso de maduración a penas saben o que ocorreu hai vinte anos. Este é un fenómeno enteiramente novo. Esa ruptura co pasado suxire a pregunta de como escribir con este transfondo para que ao día seguinte non se converta en papel de refugallo. [...]. Como evitar que a propia escritura se volva obsoleta tan rapidamente?» En O emperador atopamos un excelente manual de estilo para superar a desmemoria e a escrita con data de caducidade inmediata.