Fin de festa

En opinión de Héctor Aguilar Camín, que enterrou moitas e moi fecundas horas de traballo nos medios, «o periodismo é unha forma frenética de saber o que pasa sen entender o que sucede». Esta agre sentenza comeza a estar trastempada cando menos no que se refire a saber e a entender o que está acontecendo no oficio e nas empresas de comunicación. O estado de consciencia principia a ser pleno. A crise global ten unha das súas máis agudas expresión no crash de xornais e empresas de comunicación e o seu impacto sobre a existencia profesional dos xornalistas forza a consciencia e a necesidade de entender rapidamente o que ocorre para procurar axilmente unha saída de emerxencia.

Con todo, hai que lembrar que desde o cambio de século non se deixa de falar con obstinación da crise dos medios tradicionais. Xa daquela o célebre xornalista da CBS, Dan Rather, sinalou alamado que o medo se apoderara das redaccións dos medios: «Hai medo de que a circulación se funda ou que non crezca. Non tes tempo para pensar o que tes que facer porque temes que a túa competencia tome a dianteira.» Co tempo o medo mudou a pánico. Á altura de 2006, The economist preguntábase: «Quen matou ao xornal?» No último semestre de 2008 asistimos a quebra en cascada de numerosas cabeceiras. Un temíbel efecto dominó agranda a crise.

Reinventar El País

A última (de momento) resposta á crise dos media é a de El País que anunciou, por boca de Juan Luis Cebrián, unha nova estratexia de «cambio cultural» e de reenxeñaría empresarial para poñer fin a un formato integrado verticalmente que se valora «anticuado, obsoleto e esclerótico».

Déronse un tempo para pensar e para deseñar un «plan de supervivencia», a gran transformación é tornar El País nunha factoría de produción de contidos de calidade para soportes diversos (papel, rede e telefonía). Unha redacción unica, fusionando os equipos de on line e de off line, que sumará máis de 500 profesionais, que se acompaña de outras dúas empresas: unha para prestar servizos troncais (administrativos, de sistemas, recursos humanos e distribución), que ocupara a 200 persoas, e outra dedicada á produción e que, cuns 150 empregados, asumirá as tarefas relacionadas con rotativas, papel, peche e mantemento.

7 leccións e 6 recomendacións

O inicio da metamorfose ten data: 1-M. Haberá que agardar para ver o que dá de si tanta ortopedia e mudanza cultural, mentres é proveitoso reler un traballo de Juan Antonio Giner («Siete lecciones que explican la anunciada crisis de los diarios norteamericanos», Cuadernos de periodistas, setembro 2008).

As súas sete leccións son:

1. Os diarios nunca morren por falta de lectores senón por falta de publicidade.
2. Os diarios para todos son os diarios para ninguén.
3. Un diario non pode ser só un negocio, debe ser e debe ser visto como unha auténtica institución social.
4. A crise dos grandes diarios é a crise das grandes cidades.
5. Os grandes diarios fános os grandes editores e moi poucas veces os banqueiros ou os homes de negocios.
6. Os verdadeiros «donos» dos xornais son os seus lectores e non os seus anunciantes.
7. Os cambios hai que facelos cando as cousas van ben.

As súas seis recomendacións son:

1. Non nos debe preocupar o futuro, senón o presente.
2. Non nos deben preocupar os xornais, senón o periodismo.
3. Non nos debe preocupar a técnica, senón as persoas.
4. Non nos debe preocupar a estética, senón a ética.
5. Non nos deben preocupar as cousas, senón o espírito e as ideas.
6. Non nos debe preocupar o cambio, senón a innovación.

De certo que á luz destas leccións e recomendacións axuntaremos elementos suficientes para valorar o éxito da reinvención de El País.