Que Quin sexa Quin

Achégase un tempo decisivo para o BNG e, moi singularmente, para Anxo Quintana, o seu voceiro nacional. Tócalle a el liderar o debate asembleario e propoñer un guieiro político que tire ao BNG da crise organizativa e política que pexa á fronte nacionalista desde a IX Asemblea.

Nas últimas sesións do Consello Nacional, Quintana singularizou as súas posicións. Contou con variados apoios, amais dos propios: os non-adscritos vencellados a Roberto Mera, membros da extinta Unidade Galega, e tamén do PNG. En fronte, a UPG, a Alternativa e o Encontro Irmandiño. Nalgunhas das tiradas decisivas contou co apoio da UPG pero nunca cos do Encontro Irmandiño, nin cos da Alternativa; así logrou que se aprobase o informe político da súa Executiva co 83% dos votos.

Como corolario, a prensa informounos de que Quintana estaba disposto a presentar unha candidatura propia, sen alianza coa UPG, para optar á Portavocía Nacional do BNG. Farol táctico ou decisión estratéxica, aínda teremos que agardar pasa saber o desenlace.

Na memoria de Francisco Rodríguez

En A nación galega existe, o libro-oráculo nacido das conversas do xefe de prensa do BNG, Xosé Mexuto, co seu correlixionario e Secretario Xeral da UPG, Francisco Rodríguez, esclarécense as razóns do apoio dos upegallos a Quintana na XI Asemblea Nacional.

O seu aval foi debido, en primeiro lugar, á indisposición dos candidatos propios. Rodíguez apunta dirixentes da UPG que serían «excelentes» para optar á presidencia do Goberno: Alfredo Suárez Canal, Francisco García, Francisco Jorquera, Pilar García Negro e Miguel Anxo Fernández Lores. Calquera deles sería a opción primeira da UPG.

A segunda razón deriva da falta de disposición dos potenciais candidatos e faise de carencia virtude: «nen había posibilidade dunha alternativa confesionalmente UPG nen tampouco predisposición pola nosa parte a promovela, en atención a que sempre consideramos que para este posto era mellor alguén que non estivese adscrito a nengunha opción partidaria». Ese «sempre» harmoniza mal coa tese da «indisposición», pero é mellor deixalo correr...

Candidatos confesionais e outros que pasaban por alí

O máis cualificado dirixente da UPG expresa ademais que «existía a convicción de que un candidato confesionalmente partidario podía non ser o máis conveniente desde unha perspectiva de favorecer a continuidade do modelo frentista». Outro tanto que dicir que un réxime de ultradominio da UPG na proxección pública e no aparato interno do BNG resultaría insostíbel e conduciría por abafamento das outras sensibilidades da organización ao seu cisma. O principal problema para a UPG non é autolimitarse na hexemonización absoluta da fronte senón que iso non se visualice socialmente. O voceiro nacional como persoa non confesionalmente partidaria é, para a doutrina rodriguista, a cifra máxica que explicita diante da sociedade a pluralidade democrática, organizativa e política, do nacionalismo. Iso e tan só iso.

Os méritos de Quintana eran que pasaba casualmente por alí e que, a diferenza de Nogueira, outro candidato, que tamén pasaba casualmente por alí, «o avalaba unha traxectoria de pertenza ao BNG desde había muitos anos», mentres que Camilo «tiña unha traxectoria de confronto co BNG e de opción con moito protagonismo por outras formulacións nacionalistas non frentistas». E así precinta Paco Rodríguez a cuestión: o que levou ao apoio a Quintana «non foron motivos de identificación ideolóxica-política total, senón do que era mellor e posíbel naquelas circunstancias». Unha solución, logo, meramente instrumental, conxuntural e provisoria, sen data de caducidade fixada, pero en calquera caso entendida como un mandato temporeiro.

Recomendacións rodriguistas para elixir candidato

Afeito ás funcións docentes, desde as páxinas de A nación galega existe, o voceiro da UPG tíranos das tebras: «Ás veces na política non se fai o que podería ser obxectivamente mellor, senón aquilo que no plano subxectivo conta con máis apoios e aparece menos problemático. Só me resta dicer que sería bon xulgar as persoas pola capacidade contrastada, pola súa predisposición ao traballo e á entrega, e mesmo pola valoración social, nos ámbitos onde son coñecidos directamente, e non por prexuízos ou propagandas a distancia.»

Mágoa que liñas máis arriba non se tivese aplicado a receita e fose quen de engadir algo máis que o criterio de antigüidade e coincidencia frontista para tamizar os méritos de Anxo Quintana e de Camilo Nogueira.

Chegou a hora dun candidato confesional?

Agora que se achega a Asemblea Nacional, na UPG abrollan as dúbidas sobre se debe presentar un candidato partidariamente confesional cunha identificación ideolóxica-política total. A UPG conta xa cunha xeración de reserva disposta para os relevos pero sen a experiencia de xestión ou proxección pública de García, Canal, Jorquera, Lores ou García Negro. Habería que elixir, xa que logo, entre os da pentaoferta de Paco Rodríguez.

Dous están, neste momento, bastante afastados do foco político central: Francisco García, moi afianzando no cantón municipal de Allariz; e Pilar García Negro entregada ao labor académico e cultural. Outro, Suárez Canal, non atravesa o seu mellor momento, cuestionado pola vaga de feroces incendios do verán. Quedan o alcalde de Pontevedra, Lores, que debe revalidar a súa praza dentro de medio ano, e o senador e home forte do aparato do BNG, Francisco Jorquera. Coa recuada da UPG na defensa do sistema de delegados, Jorquera ficou en terra de ninguén e aos ollos dos espertos blocólogos significativamente desautorizado / vendido. Nos cenáculos máis ortodoxos, Miguel Anxo Lores é valorado sen dúbida ningunha como o mellor candidato.

O problema de calquera dos excelentes candidatos é que, na actualidade, só sería candidato dunha única parte: a UPG, debido a súa incapacidade táctica para coalicionarse con ningún outro partido ou colectivo do BNG. E, nestas circunstancias, son moitos os prudentes que cren que é preferíbel non arriscarse a verse queimados en solitario polo sol.

A síndrome de Geppetto

A UPG, por outra banda, padece a síndrome de Geppetto, como creador e mantedor organizativo de Pinochos que rematan por adquirir personalidade de seu, rebélanse e inician unha aventura política por conta propia. Nin Beiras, nin Quintana son creacións políticas da UPG, pero iso non impediu que a dirixencia do partido-guía sempre se apropiase (cando as cousas van ben ou lles interesa) das súas figuras e do seu patrimonio político.

A nómina de pinochos non deixa de medrar, a súa última decepción: Carlos Aymerich, que aliñado con Quintana, enterrou para sempre a estratexia acariñada por algúns sectores da UPG de apoialo como candidato alternativo a Quintana. Igualmente incómodo é Henrique Tello quen, acantonado na comarca coruñesa, discute frontalmente as teses da UPG, despois de ser o seu principal valedor durante décadas.

Portavocías amábeis...

Nos tempos felices do Proxecto Común emerxente, o de Beiras nunca foi un liderado extremadamente incómodo para a UPG. Beiras xestionaba a imaxe pública do Bloque, protagonizaba a escenificación parlamentaria e deixaba facerlles en todo o demais, fóra de apadriñar e protexer eventuamente a algúns beiristas incondicionais no momento de armar listas electorais ou formar por cooptación a Comisión Executiva.

Até a X Asemblea, a alianza Beiras-UPG-Esquerda Nacionalista ordenou partitocraticamente a dinámica interna do BNG. O antagonismo EN-UPG era episódico e epidérmico, e por máis que agora se queira reescribir benevolamente a biografía política de Xosé Manuel Beiras, este nunca ameazou a hexemonía da UPG, nin fixo nada por amenazala. Beiras coidouse sempre moito de aparecer como o candidato partidariamente confesional de Esquerda Nacionalista, por máis que o partido socialista do Bloque fose feito a súa medida e forma.

... e a fin dos liderados cómodos

A UPG confiou en que Quintana adoptaría un papel semellante ao de Beiras. Aínda había de ser menos problemático: era menos coñecido, tiña menor tirón mediático e moitísima menos brillantez intelectual que Xosé Manuel Beiras. As eleccións de 2005 complicaron as cousas, o BNG entrou no goberno galego, Quintana deixou de ser unicamente o Voceiro Nacional para ser o Vicepresidente e a súa proxección pública, audiencia e influencia política deixaron de depender estruturalmente do BNG e do seu partido-administrador, a UPG. Pinocho Quintana atopábase así en excelentes condicións para liberarse dos atumes da UPGeppeto.

Se Quintana non aprofundou na procura da súa autonomía política e na construción de apoios organizativos para a súa política foi simplemente porque, tras a chegada ao goberno galego, se impuxo a doutriña losadista sobre a irrelevancia do partido como instrumento de poder; como instrumento de poder e como factor de modernización e renovación do nacionalismo.

A UPG sabe perfectamente que enfrontarse e desautorizar a Quintana é poñer en perigo a principal fonte de poder do Bloque –a presenza na Xunta de Galicia– e, ao tempo, devaluar o seu principal cartel electoral. O relevo forzado de Quintana, tras a xubilación igualmente forzada de Beiras, entregaría ao nacionalismo a unha crise electoral dramática cando se está ás portas dunhas eleccións municipais que se presentan xa manifestamente adversas para o BNG.

Nin apoiar, nin deixar de apoiar

Como xa deixou claro Francisco Rodríguez, na política, ás veces, non se fai aquilo que podería ser obxectivamente mellor para os postulados partidario confesionais, senón o que aparece como menos problemático. Entre o malo e o peor, a UPG escollerá ao malo. E isto leva á UPG a ser dalgunha maneira refén de Anxo Quintana. Os papeis invírtense. Todo o mundo é consciente disto, menos os voceiros da Alternativa aos que lle vai mellor a versión dun Quintana como home de palla e testaferro das políticas da UPG.

Incapaz de prescindir del, a UPG só ten unha estratexia para manterse como forza dominante: debilitar a Quintana, deixándoo só na defensa da oficialidade do BNG. Tocaralle á alianza entre quintanistas e meristas defender o relatorio oficial e as mudanzas na organización. Como noutras Asembleas Nacionais a UPG deixará facer nas comarcais a súa xente, promoveranse emendas para usalas despois como moedas de cambio e, máis que defender nada, atacará as posicións da Alternativa e Encontro Irmandiño nas prazas onde a UPG sexa absolutamente hexemónica e en todos os demais foros deixará que a confrontación Alternativa-Irmandiños versus quintanistas-meristas debilite a ambos polos renovadores. A UPG necesita ademais das súas emendas de control para cubrir as feblezas ideolóxico-políticas que lle achaca o Movemento pola base.

Reencontrarse co vello Proxecto Común?

Hai poucas dúbidas sobre a que será a estratexia da Alternativa: favorecer a expresión política dun sumatorio de malestares, apuntar os déficits da organización, as inconsistencia tácticas e, sobre todo, personalizar en Quintana todas as críticas, responsabilizándoo tanto do devalo electoral como do rebaixe de obxectivos soberanistas no debate sobre o Estatuto de Galiza. Na confrontación, a Alternativa non procurará o corpo ao corpo coa UPG, adoptará unicamente o papel de retador de Quintana, e deixará a porta aberta a eventuais acordos coa UPG.

A Alternativa e Encontro Irmandiño dalgunha maneira comparten a idea de que é necesario un retorno ao BNG como Proxecto Común, basicamente no que aquel tiña de converxencia de distintas organizacións e colectivos. Unidos na súa defensa do pluralismo partidario da fronte, aínda que pareza outra cousa, o seu horizonte político-organizativo é máis o da VIII que o da X Asemblea Nacional. O repregue de posicións de Nogueira e os ex-Unidade Galega instalados na Alternativa respecto a conformación do BNG como partido e como unha forza unitaria é sorprendente pero acomódase ben aos postulados frontistas de EN e permiten entenderse co Encontro Irmandiño.

Quintanismo, a oficialidade e algo máis

Os estrategas do quintanismo entenden que lles toca tomar a iniciativa da defensa do relatorio político. O seu argumentario insiste na necesidade dunha evolución intelixente para o BNG, afastada equidistantemente das propostas de refundación e do inmobilismo resistencialista; enfatiza os aspectos positivos da organización frontista para esixir «máis BNG e menos partidos», identifica a proposta do Estatuto de Nación como núcleo duro do novo posicionamento do nacionalismo gobernante e chama a atencións sobre as limitacións estruturais que ten o Goberno Galego para disculpar así as carencias e inconsistencias das políticas gobernamentais do Bloque.

A oferta do quintanismo é ben simple: apropiase da política que realmente está facendo o BNG e tratar de lograr a súa legalización ratificándoa na Asemblea. O intento é loubábel, especialmente porque desde sempre os relatorios políticos do Bloque dicían unha cousa e a práctica política era outra, sempre moito máis acomodada e convencional. Agora se trata de poñer nos relatorios o que se está facendo máis que o que se quere facer. Neste tema deberían coidarse, a capacidade propositiva é aínda pobre, pouco ambiciosa, non ofrece apenas novidades e mesmo, por momentos, destila unha autocompracencia temíbel.

Se o debate se ordena, finalmente, de acordo co estratexias inicialmente definidas, o peso fundamental da defensa da oficialidade tocaralle ao quintanismo, quedará nunha posición de centralidade do debate, pero esa posición de centralidade o someterá a un maior desgaste. Defenderá o texto congresual fronte á Alternativa e ao Encontro Irmandiño, sen poder diferenciar as súas propostas das da UPG. E logo verase obrigado a transaccionar ás emendas de control da UPG para coutar ás propostas maximalistas do Movemento pola Base. Defenderá os seus «votos particulares» (eliminación da presenza dos partidos no Consello Nacional e outros) contra todos: a UPG, a Alternativa, o Encontro Irmandiño e os basistas. Estará nunha posición central do debate, tan central como defensiva e exposta.

A oferta quintanista ha ser a da «oficialidade», a expresión do goberno político do BNG, pero tamén algo máis xa que non representa aos auténticos xestores da organización. Farían ben en defender os relatorios acordados como unha posición de mínimos, ao tempo que se promoven emendas para afinar unha alternativa singularizada, moito máis rupturista, para a renovación do discurso e a organización do BNG.

A ensoñación gobernamental

Errou Quintana crendo que o motor do cambio do nacionalismo galego ía ser básica e case exclusivamente a acción de goberno. Confiando na capacidade de transformación e de apertura de novos diálogos cos intermediarios sociais desde a Xunta, desprezouse a importancia de manter activo o proceso de renovación do Bloque. Mesmo, o contrario, entregouse a organización ao control da UPG e despolitizouse a súa dirección nacional. A renovación desde arriba e desde fóra do BNG está condenada ao fracaso se non conta cunha sólida organización de apoios entre a militancia. O camiño non é unha renovación bonapartista desde arriba e desde fóra, senón a organización dos militantes non adscritos partidariamente que queren un cambio real no BNG e a súa democracia interna.

A crenza de que só sobre a base da acción gobernamental o BNG mudaría a súa imaxe de partido, arroupándose cos atributos de forza de goberno madura, resultaron fallidos. A presenza dos nacionalistas no executivo galego tamén puxo en claro as debilidades programáticas, moitas inexperiencas na xestión, e evidenciaron, dramaticamente, a ausencia de mediadores sociais realmente comprometidos co BNG na maioría das áreas políticas da súa responsabilidade; nomeadamente no que lle toca ás políticas sociais e industriais, pero tamén ás culturais.

Política renovadora, sen rede e sen organización?

A carencia desa rede de mediadores impide ao BNG xerar consenso social entorno ás súas iniciativas gobernamentais, derramando a súa eficacia e comprometendo a súa sostenibilidade futura. As novas influenzas e relacións trenzadas desde as consellarías carecen dun colector organizativo onde reunirse. O BNG non é inclusivo, nin ten forza de atracción para ordenar os novos apoios cidadáns que se descubren ao abeiro da súa acción gobernamental. Entorno ao BNG-goberno polarízase unha galaxia de simpatías e influencias que se resiste a ser absorbida por unha fronte política que funciona coma un buraco negro.

Veríficase así, cada vez con maior relevancia, esa fenda de inaccesibilidade política do Bloque respecto dos seus simpatizantes; falta de porosidade social, carece a organización de credibilidade como espazo útil, eficaz e democrático para facer política, o que leva a moitos nacionalistas a instalarse nunha relación que se resume nunha frase «Co BNG, si, pero no BNG, non».

O nacionalismo necesita outra organización política. Actualmente o BNG está cangado de déficits democráticos, a súa organización asemblearia é altamente ineficaz, non serve para multiplicar socialmente as políticas que impulsa desde a Xunta, está tolleita para informar e enriquecer as súas accións de goberno, vive de ideoloxicismo estériles e dunha retórica de portas adentro que nin só os máis destemidos son quen de repetir na rúa ou nos seus centros de traballo... A fronte é incapaz de ser socialmente inclusiva, é terribelmente conservadora na súa ideación do país, canaliza máis as resistencias que actúa como catalizador dos cambios, mantén un diálogo sempre desconfiado cos movemento sociais emerxentes... Mais e, con todo, aínda que hai outros BNG están neste. Aí erran algúns dos dirixentes da Alternativa que, na intimidade, acariñan a idea de que hai marxe social e política para outro proxecto do nacionalismo progresista fóra do BNG.

A solución Bartlet

O capítulo 19 da primeira tempada de A ala oeste da Casa Branca é un dos máis glorioso de toda a serie ideada por Aaron Sorkin. Josiah Bartlet, o ficcionado presidente demócrata, ve caer perigosamente a súa popularidade, as súas iniciativas políticas son permanente bloqueadas polos líderes republicanos e demócratas nas Cámaras e conta cos dedos dunha man as súas vitorias. O Partido Demócrata está noutra política, virada máis cara aos seus intereses domésticos e ademais a iniciativa política da Administración Bartlet vese entalada por cautelas, prudencia en exceso debida ao terror a non repetir mandato, o que lle impón un discurso ambiguo, cangado de baleiros e indecisións.

Para desfacer o no gordiano só existe unha solución: recuperar ao Bartlet orixinal, o que ofreceu a liderar unha nova forma de gobernar e dirixir ao país, confiado en que é sempre preferíbel intentar un cambio de política e ser derrotado que atarse á incercia e ao continuismo. A fórmula dos seus asesores é relativamente simple: «Deixade que Bartlet sexa Bartlet.»

Aínda que non creo que os asesores de Quintana gusten de A ala oeste da Casa Branca, creo que a solución Bartlet é igualmente recomendábel para Quintana. Gañará credibilidade e forza na medida en que recupere o impulso inicial de renovación que representou para o BNG: na súa acción política en Allariz primeiro; abrindo despois unha estratexia para contarmos cunha maior influenza política no Estado ao seu paso polo Senado; e liderando o goberno galego nos primeiros meses da súa andaina. Xogando doutra maneira e non clonando as políticas de toda a vida. Ollando máis alá do ventre silencioso da fronte e os seus intereses domésticos.

Quintana debería ser Quintana e volver poñer na axenda a súa oferta dun novo BNG; aínda que a UPG non lle preste nada. Francisco Rodríguez deixouno claro: «Non concebimos este cambio [o da XI Asemblea] como unha ruptura ideolóxica nen muito menos con non se sabe que novo BNG». Pola contra, Quintana debería concibir a XII Asemblea como unha ruptura e como a súa primeira concreción dun novo BNG, para desgraza de Geppetto, para ben do nacionalismo.