Economía vacacional

Malia estar convocado como un gran debate parlamentario para expor as solucións á crise económica, rematou informativamente como unha agre desputa doméstica sobre as preferencias de lecer e os gastos vacacionais do presidente Touriño e de Núñez Feixóo. Aguilloado pola provocación do líder do PPdeG, Pérez Touriño entregouse a unha escalada verbal de dubidosa utilidade pública. Nivelazo argumentativo de La Noria. Para poñerlle colofón, só faltou que algún dos antagonistas recuperase (e adaptase) as enxeñosas definicións de Ronald Reagan quen dicía que depresión económica é cando perdes o teu emprego; recesión cando un veciño está no paro; e recuperación cando está sen traballo Jimmy Carter / Pérez Touriño / Núñez Feixóo [chátese o que máis preste].

Comunicación e catástrofes

O escritor e xornalista Josep María Espinàs deixou escrito hai tempo que «comunicarse con éxito a través dun medio de comunicación é, hoxe en día, imposíbel». Sen chegar a semellante extremo hai que recoñecer a existencia de dificultades que rozan a imposibilidade cando se trata de informar no medio dunha catástrofe sobre unha catástrofe.

Co accidente de Barajas como pano de fondo, Soledad Gallego-Díaz lembraba, no seu «Punto de Observación», as tres recomendacións básicas dos expertos en comunicación en situacións de crise:

1. Hai que dicilo todo, dicilo rápido e dicir a verdade.
2. Hai que responder rapidamente a todo o que se pregunte e facelo de xeito claro e conciso.
3. Non hai que deixar que as decisións sobre a comunicación as tomen nin avogados nin políticos xa que, á marxe da súa boa vontade, nunca son bos voceiros.

O incendio do Gorxal puxo en evidencia, unha vez máis, o difícil que resulta seguir as normas dunha boa comunicación da crise por moi claras que estean no papel.

Autodeterminación e autosubordinación

Na súa colaboración en La Vanguardia, Manuel Castells disecciona o uso que do dereito á autodeterminación se fai no mundo globalizado, concluíndo que no tocante á autodeterminación predomina o «cinismo táctico» e que o uso do «independentismo latente» é un instrumento esencial da xeopolítica nun tempo no que se acusa a crise dos Estados nación. Formateada a construción do Estado como unha loita de poder onde (case que) nunca se garante unha vía inclusiva realmente efectiva para as comunidades políticas derrotadas, case que todos os Estados nación son fallidos; de aí que aos «perdedores» non lle quede outra que compaxinar «a resignación do subordinado cun discurso de resistencia que oscila entre o vitimismo e o soño de renacemento nacional».

Debilitados «pola súa incapacidade de controlar os fluxos globais de capital, produción, xestión, tecnoloxía e comunicación» e pola súa falta de inclusividade multicultural, Estados nación fallidos vense abocados a organizarse en redes supranacionais e a descentralizar a súa xestión cara aos ámbitos rexionais e locais. Aínda que esgazados por unha dupla translación do Estado cara máis arriba e cara máis abaixo, os vellos aparellos estatais logran manter unha posición de centralidade pero baleirada agora de substancia política e tórnanse nun «volcán que se activa cando xorden crises económicas e explotan agravios culturais».

A conclusión de Castells é tallante: «As tensións autonomistas e independentistas son a regra máis que a excepción no mapa mundial» e enfatiza que «hai poderes fácticos globais (económicos, militares, tecnolóxicos, comunicativos) que constrúen a xeopolítica mundial apoiando procesos de autodeterminación contra Estados cada vez menos lexítimos e armándoos para que repriman eses movementos a cambio de render preitesía a quen lles permiten sobrevivir». A autodeterminación acrecenta así o seu valor máis como forza de erosión que como forza de construción toda vez que está posta ao servizo dun reordenamento da correlación de debilidades entre Estados máis que ao servizo do fortalecemento democrático dos pobos que aspiran a súa emancipacion nacional.

Autodeterminación, dereito de quen?

A reflexión de Castells chama a atención sobre o proceso de expropiación do dereito de autodeterminación que deixou de ser un recurso das nacións sen Estado para procurar as súas liberdades e se está convertendo nunha ferramenta en mans dos poderes fácticos globais e das grandes potencias. Como sostiña Bertolt Brecht, «as revolucións prodúcense nos canellóns sen saída» e moitos son os Estados aos que lles falta actualmente fondura de campo. Castells vén dicirnos que as saídas autodeterministas ao canellón son, en definitiva, as que crean os poderes fácticos globais e os Estados que aínda poden exercer como grandes potencias. Ou o que é o mesmo, a autodeterminación é hoxe máis un instrumento xeopolítico desde arriba que un recurso democrático desde abaixo.

Por outra banda, a incomodidade que arrodea á idea de autodeterminación acrecéntase na medida en que é un dereito democrático que pode ter consecuencias non democráticas. Ten consecuencias negativas, autoritarias, nos Estados (democráticos ou non) que reprimen violentamente ás comunidades que procuran a súa autodeterminación. E tenas tamén cando a resultante é a creación dunha nova comunidade política na que non se poden exercer os outros dereitos e liberdades democráticas de xeito pleno.

A pesimista lectura de Castells reforza a idea de que noutrora había pobos que se autodeterminaban e agora só fica espazo para nacións que son autodeterminadas en función de intereses de terceiros. Fronte ao cinismo táctico e a instrumentalización o dereito a autodeterminación (supoño que) haberá que defender unha autodeterminación de radicalidade democrática: a autodeterminación válenos na medida en dea maior potencia a unha onda democratizadora no mundo global e sirva tamén para facer realidade a democracia na nación emancipada; ou o que o mesmo, vale a autodeterminación daquelas sociedades civís e nacións sen Estado que non só garanta a independencia ao exterior (no grao que se determine libremente) senón tamén a democracia ao interior (sen ningún tipo de límite); se non é así, non será autodeterminación será unha forma nova de autosubordinación da nación e a súa cidadanía.

Import/export

Fernando Scornik Gerstein lembra en Público a manda que Rodríguez Zapatero lle fixo a Jesús Caldera para que se ocupase de «exportar o pensamento progresista». Onte no mesmo «Dominio Público», Pedro Chaves Giraldo vaticinaba o advenimento dun período posneoliberal, de xeito que a factoría de ideas de Caldera poderá dispoñer (teoricamente) dun amplo mercado mundial no que colocar os seus produtos progresistas nas mentes e corazóns de millóns de cidadáns. Hai fame de cambio ideolóxico e o think tank de JC pode colmar o baleiro deixado pola creba imaxinativa da socialdemocracia alemana, primeiro, e despois da Terceira Vía de Blair, cualificada acedamente por Chaves como unha proposta «de subordinación indecorosa da esquerda socialdemócrata ás esixencias do neoliberalismo».

Na súa achega Scornik Gerstein emprégase a fondo para identificar moitas das ideas practicadas polo PSOE que o seu novo xerente ideolóxico non debera exportar malia que moitos dirixentes socialistas as consideren progresistas. O ben norteado artigo de Scornik, con todo, comparte xornada informativa coas reveladoras declaracións de Celestino Corbacho, sucesor ministerial parcial de Caldera, quen considera que non é razoábel que se siga recorrendo á contratación en orixe; é dicir, de inmigrantes. Este luminoso anuncio asume con toda crueza, como diría o bendito Lakoff, o marco interpretativo da ultradereita que identifica aos «inmigrantes» como desalmados usurpadores dos postos de traballo dos «nacionais».

El País ofrece unha curiosa interpretación das palabras do novo ministro de Traballo: «En contra das aparencias, as declaracións de Corbacho non implican, de momento, un cambio na política desenvolvida polo Executivo durante a pasada lexislatura. Pero si supoñen un xiro de cento oitenta graos respecto ao discurso do seu antecesor, Jesús Caldera, quen adoitaba incidir no aspecto solidario das decisións do Gabinete sobre os estranxeiros.» Dísenos en poucas palabras que Corbacho cambia de discurso, adoptando o da dereita ultramontana, pero aínda así non mudará a súa práctica política. O noso paisano, Tomás Bárbulo, sabido en ambigüidades, documenta a súa explicación con dúas declaracións de anónimos altos cargos do ministerio: [1] «É posible facer a mesma política cun discurso distinto»; e [2] «O discurso do novo ministro é máis cómodo para nós. Permitiranos seguir traballando sen necesidade de estar permanentemente á defensiva fronte ao PP» (ao parecer amólanlle menos estar á defensiva perante outras forzas). Ás dúas sentenzas sóbralles cinismo e fáltalles vergoña.

Un dito africano afirma sensatamente que «a faba non debe crecer no camiño da vaca ou da cabra». As posibilidades de prosperar da faba son as mesmas que as dunha política progresista que se pretenda arroupar na verborrea ultraconservadora. Entregado o PSOE á súa indecorosa subordinación discursiva respecto da paleodereita, Caldera vai ter que reconverter rapidamente a súa empresa de exportación ideolóxica e montar urxentemente unha importadora de ideas para a nova dereita progresista que Celestino Corbacho acaba de presentar en sociedade.