Benvidos ao inferno

O periplo asturiano vai acompañado de cincentas novas sobre as ardidas en Galiza. Chegados a casa, albiscamos a Amaía entoldada por unha neboeiro de fume. Na televisión suman ás nosas angurias as dos veciños do sur. Unha imaxe resúmeo todo: no cartel sinalizador de Pampilhosa da Serra alguén escribiu «Welcome to Hell». Un infermo que se amplía, todo o horizonte é lume. Pasadas crónicas ambientais indicábanos: «Pampilhosa da Serra é a rainha da um pinhal que nem sempre existiu. Em tempos idos havia castanheiros mansos e matas de medronheiros e os terrenos baldios ocupavam 7% da área do concelho, sendo a castanha elemento básico da alimentação. Pela década de 20, os castanheiros começaram a ser atacados pela "malina", a doença-da-tinta e, pouco depois, iniciou-se o repovoamento florestal de grande parte desta superfície predominantemente montanhosa». Todo indica que os terrenos baldíos na próxima década van ocupar moito máis que 7%. Tristemente.

Na vila calvinista

Hai vilas que se agochan do horizonte e outras que son todo horizonte. O excepcional de Cuideiru é que pertence a ambas as dúas categorías e xa que logo ten sobrados méritos para ser incluída no imposíbel catálogo urbano que compilou Calvino. Se unha noite de verán un viaxeiro procura a vila dos pixíns encaixarase unha rúa desfiladeira que lle extraviará a liña da horizonte. As casas agatuñan rabiosamente cara ao ceo e o espazo é tan escaso que mesmo semella que non queda nin o máis mínimo oco para a especulación inmobiliaria. Se un tenta escapar da rúa principal, soamente atopará unha rede de calexas e canellóns como sendeiros do niños de arañas e unha amalgama de casas construídas a xeito dun Pombal. Con todo, o teu camiñar rematará nun porto que, en realidade, é un castelo de destinos cruzados que miragreiramente te mostra a vila toda como un horizonte único, unha cávea de laminadas construcións e unha sucesión elouquecida de encostas e escaleiras. Os nosos antepasados tiñan a idea de Cudillero como unha vila mariñeira, hoxe vive grazas ao seu Plan de Excelencia Turística. Baixo o sol xaguar terás dificultades para sentante nunha terraza para catar a sidrina ou fartarte de xoubas, luras e chipiróns e terás que facer moitos números na escuridade para pagar a factura. Non hai rastro da nube de smog pero a sensación de abafamento invita a marchar. Se me deixasen escribir unha de Seis propostas para o próximo milenio proporía facer un Plan de Excedencia Turística para Cudillero, cousa imprescindíbel para disfrutar humanamente do seu horizonte e deixar de sentirse un cabaleiro inexistente, abusivamente canibalizado polo mercado turístico. Calviño convénceme de abandonar a vila e volver sobre os nosos pasos na procura de Ribanova.

Democracia mariñeira

A memoria garda en Luarca vellas formas da democracia dos mariñeiros. Cando empeoraban as condicións climatolóxicas e había que decidir se se saía ao mar, o gremio de mareantes reuníase ao redor dunha mesa. Nun extremo debuxábase unha casa e no contrario unha barca. Quen cría que, a pesar do mal tempo, había que saír a faenar, púñase do lado da barca, os que pensaban que había perigo se axuntaban a carón do debuxo da casa. Se sumaban máis os da barca, dábase autorización pasar facerse á mar e facíano unicamente aqueles mareantes que querían. Se eran maioría os da banda da casa, impoñíase a prohibición de faenar até que mellorase o estado do mar. Unha mestura de libre decisión, respecto das normas e solidariedade na toma de decisións que moito ben nos faría recuperar para revitalizar a amémica democracia bipolar na que nos varan uns máis e outros algo menos.

As ameazas mariñas

A derrota lévanos até a foz do río Negro, onde se levanta paradoxalmente a Vila Branca. As xentes de Valdés cancelan as festas do san Roque preparando os festexos do san Timoteo nunha sucesión de balbordo e xolda que agradecen hosteleiros e restauradores. Recoméndannos ir ver a Aula do Mar que sostén a Coordinadora para o Estudo e a Protección das Especies Marinas (CEPESMA). A coordinadora creouse en 1996 e desde 1998 mantén a Aula do Mar, un proxecto didáctico e museístico, e un centro de recuperación de especies mariñas mancadas. A atracción da Aula é a maior colección mundial de luras xigantes, as irmás cativas e menos agresivas dos temíbeis kraken que poboan desde o inicio dos tempos as lendas mariñeiras do mundo enteiro. Non menos interese ten a sala dedicada a pesca da baleas, que de ameazante ser mariño tornouse no século que andamos nunha especie ameazada de extinción. A modestia dos medios contrasta coa grandeza do esforzo e dos resultados logrados pola CEPESMA, en todo debidos a que a Aula do Mar ten o mesmo ADN –mestura de dignidade e rebeldía– que identificou a maré cívica de Nunca Máis.

Black Hawk Down

Hai que deterse onde remata a Gallaecia, no lindeiro da Galiza extensa. Caemos coas festas locais en pleno apoxeo. O recuncho acougado de Campoamor desapareceu de vez e tornouse nun destino máis da lucrativa e emerxente industria do turismo do Principado. Sexa pola fernandoalonsomanía, pola boanza económica ou porque os accesos a Asturies melloraron notabelmente, Navia está ateigada de visitantes e atopar un camastro onde durmir convertese nunha epopea. Informámonos de que «Navia estaba habitada por elementos indígenas que eran hombres y mujeres completamente idénticos a nosotros, con una economía primitiva basada en la subsistencia a partir de la recolección, la caza, la pesca y la producción a partir de la incipiente agricultura y ganadería.» Os elementos indíxenas viven nestes días das tribos veciñas que se achegan accidental ou voluntariamente á vila e as que ofrecen bens e servizos inflaccionados con aumentos do máis do trinta por cento. Cunhas ben pagadas torradas con manteiga soubemos do «incidente» de Herat por La Nueva España e mergullámonos na relambida xustificación da presenza do exército español na «guerra humanitaria» de Afganistán. Napoleón cría que a liberdade viaxaba coas baionetas do seu exército imperial e o Bono, para non ser menos, sostén que a soberanía popular e a democracia en Afganistán repousan no canón dos cetmes da Brilat. A intelixencia está de loito.

Na vía estreita

Sigo os consellos de Cesare e, desconectado durante uns días, aproveito para facer unha travesía transcantábrica pola vía estreita. Non é a aventura do tren de xeo e lume de Manu Chao pero para espabillar a rutina da factoría é máis que suficiente. Teño para min que o ferrocarril é o máis humano dos medios de transporte e tamén o que pode resultar máis infrahumano. Catro anos de uso ininterrumpido do comboio fixéronme acreditan nas súas bondades e aleitan un feroz resentimento contra os que deixan esmorecer os camiños de ferro. No estaleiro ocupamos un dos dous vagóns monovolume e, contrariamente aos peores agoiros, a saúde dos carrís e dos ferranchos móbiles é máis que satisfactoria. Os enrolados no FEVE cubrimos un variado espectro social, marxinal e maiormente en vía estreita. Maiores, moitas mulleres maiores que viaxan soas. Retirados, prexubilados postindustriais e lumpenproletariados idosos que viven nos concellos arrabaldizados de Ferrolterra. Celtics junkies que retornan derrotados do tratamento da metadona. E logo, familias incomodadas, e incomodas, que se viron privadas dos medios propios e turistas accidentais que, entre a observación antropolóxica e a entrega ao sono, deixamos pasar o tempo e sucesivos destinos na procura de onde lindamos con Gran Bretaña mar por medio.

A liña de sombra

Mañá constitúese o novo goberno. Estamos nunha conxuntura conradiana. Deixamos atrás o corazón das tebras e enfrontamos a liña de sombra. Leo ao anglo-polonés que, en termos naúticos e persoais, o tiña moi claro: «Na historia de cada persoa hai un momento critico que marcará a súa travesía pola vida; aquel no que se dubida se deixar a nave ao pairo, sen goberno e á mercé das caprichosas correntes, ou ao contrario se decide asir firmemente o temón, dirixindo a nave ao rumbo da súa vontade; só estes, os que gobernan o seu destino, poderán superar a liña de sombra».

Escenas

Non sei se estou máis preto do terceiro grao crítico de Brétemas ou da versión máis benevolente de Ro respecto dos actos de toma de posesión do (noso/novo) Presidente. O espectáculo presenciado desde o propio Obradoiro era certamente máis atractivo que a súa emisión televisiva. A montaxe resultaba –polo que se vía nas macropantallas– repetitiva, afastadora e case que neocensataria (había VIPs e unha masa anónima que televisivamente eramos a todas luces doutra condición). Faltou fondura simbólica e emotividade e, por momentos, sentín que se segue a confundir a solemnidade coa tristeza e o aceno institucional co frío e desmotivado acartonamento. Pola ausencia xeral de alegría parecía máis ben que celebrabamos a despedida da Era de don Manuel e non tanto a salutación dos novos tempos. A cousa foi, con todo, moi útil: poidemos comprobar como o presidente de Galiza non se sabe o Himno Galego (a Primeira Dama, si... e completo) e ver até que grao de submisión poden chegar os realizadores televisivos: algúns dos primeiros planos eran un esaxerado exercicio de servilismo para co novo amo branco. Con todo, a Marcha do Antigo Reino de Galiza executada por Suso Vaamonde pagou a pena e deixou un pouso de futuro esperanzado na moqueta multicolor e na memoria.

(Fu)Turismo

En setembro de 2004 a revista Altaïr dedicou un número monográfico ás «nacións celtas» onde achegaba unha ollada de foco turístico e sociopolítico de Escocia, Bretaña, Irlanda, Galiza, Cornualles e Gales. Hoxe chegou ás miñas mans grazas a mediación de Co. Nela, Eduardo del Campo asiña un artigo baixo o título «O complexo camiño cara á soberanía», onde escribe: «[Galiza é] despois da República de Irlanda a antiga nación celta cun maior autogoberno.» e anota distraidamente: «Galicia pode presumir de ser unha sociedade bilingüe, pois o 90% da súa poboación fala galego.». Logo fai unha previsión, naquel momento, arriscadamente visionaria: «O Partido Popular e Manuel Fraga gobernan desde 1990. Non obstante, o ascenso do Bloque Nacionalista Galego, con Anxo Quintana como candidato e o líder fundacional Xosé Manuel Beiras na presidencia do partido, fan prever un posíbel cambio de goberno nas próximas eleccións, a partir dunha alianza cos socialistas. Como horizonte inmediato, ambas as dúas formacións sinalan a reforma do Estatuto para ampliar o autogoberno político e fiscal de Galiza.» Onte escenificouse o visionario cambio adiantado por Eduardo del Campo; certo é que se fixo cunha proporción menos favorábel para o nacionalismo galego que a anunciada por Altaïr. Non deixa de resultar curioso que as máis atinadas previsións políticas sobre Galiza se teñan que ler nunha (excelente) revista de información turística e non nos nosos informadísimos diarios.