A Eric Hobsbawm gústallle lembrar que a gran paixón do século XIX e das décadas iniciais do XX foi a política. No Estado indefiníbel onde vivimos, as paixóns políticas arrastran un pouso de tempos pasados de modo que memoria e revisionismo histórico se amalgaman intimamente nas posicións ideolóxicas. Complicando as cousas, as ondas do odio salientan como un dos laboratorios máis avanzados no procesado de paixón, revisionismo histórico e proxecto político. A FAES non se queda atrás na elaboración de novos compostos de manipulación, persuasión e ortopedia emocional. O debate do Nou Estatut disparou a produción de paixóns anulando ou narcotizando unha boa parte da cidadanía esixente, vixiante e intelixente.
As cores das paixóns políticas
O filósofo italiano Remo Bodei dedicou algunha das súas máis felices monografías ao estudo das paixón, das súas xeometrías e mesmo do seu cromatismo. Bodei entende que as paixóns «preparan, conservan, memorizan, reelaboran e presentan "os significados reactivos" máis directamente atribuídos a persoas, cousas e acontecementos polos suxeitos que os experimentan». Entendo que o pantone das paixóns escollido por Bodei axuda a iluminar o debate político actual. Remo Bodei diferencia tres tipos de paixóns: as paixóns vermellas, que supoñen expectativas de cambios profundos, amor á posteridade, esperanza e sentido de solidariedade; as paixóns negras, reaccionarias e conservadoras, vinculadas co sentido de autoridade e coa apoloxía –ou amenaza– da guerra como estado permanente da natureza; e as paixóns grises, inspiradas nos ideais da democracia liberal, asociadas coa profesionalidade tecnocrática, a ganancia e a mercantilización do mundo, incluída, claro está, a mesmísima política.
Derrota da paixón vermella
No proceso de propedéutico, memorialistico e reelaborador da opinión pública española respecto do Nou Estatut, a enxeñaría paixonal do black block conservador logrou callar o debate de angustias cismáticas, catastrofismo civil e inseguranzas apocalípticas. Retornaron do pasado todos os medos e pavores xerados polo espectro da «España rota» e mesmo un acalado ruído de sables nos cuarteis. Acebes, sempre tan preciso, bautizou o Nou Estatut como «o Estatuto da ruptura e a insolidariedade». O escenario da desputa foi ocupado pola paixón negra. O banco de cerebros do PSOE non foi quen de centrar a axenda do debate no seu proxecto de «España plural» e de pouco valeron as proveitosas lecturas de ZP sobre a «outra idea de España» e o seu discurso republicano civilista. Ao final, chapodouse o Nou Estatut atendendo de esguello ao patrón paixonal mobilizado polo Partido Popular e, outro tanto, reparando no barómetro electoral sondeado silandeiramente polo CIS. O resultado é decepcionante polo que ten de rebaixamento da España plural prometida e, realmente, e porque inviabiliza calquera avance substancial na construción da España plurinacional a partir dunha lectura avanzada da actual orde constitucional. Con todo, os beneficios da redución de expectativas non son marxinais para o PSOE: atemperou as tensións internas co bonovazquismo, ampliou a marxe da súa política de alianzas cara a CiU, minimalizou a dependencia dos excesos independentistas de ERC e obriga ao PP a revisar a súa estratexia de acoso e derrubo. O PSOE acomoudouse na paixón grisallenta e sacrificou calquera tentación paixonal vermella. É mellor o Nou Estatut que o Antic Estatut e por iso semella que hai que darse por contentos. Das expectativas de cambios profundos, a esperanza dunha solución de futuro e o sentido dunha solidariedade realmente esixente no combate contra as desigualdades pouco queda. Como veñen rulando as cousas, no debate do Novo Estatuto de Galiza poderemos falar do que queiramos e nos termos que queiramos, pero escoller o que se di escoller, sospeito que nos van deixar elixir entre paixóns negras ou grises. De nós depende que se amplien as cores da paleta que tintará o futuro do noso autogoberno. De momento, todo aínda está en branco, tan branco como a skyline que pecha, tras a nevoada, a paisaxe de Galiza desta fin de semana.
O amigos da Coordinadora de ONGD piden unhas letras para presentar un ciclo de cinema que acompaña a súa campaña sobre os Obxectivos do Desenvolvemento do Milenio. Os films de Oito olladas para o milenio son unha aproximación, á súa maneira, a cada un dos Obxectivos. Proxectaranse: O pesadelo de Darwin, Nin un menos, Moolaadé, O sangue do condor, No mundo a cada rato, A princesa Mononoke e A toma. As películas poderán verse os días 9, 10, 11 e 12 de febreiro, no Salón Teatro, en Santiago de Compostela, en dous pases: ás 21 e 23 h. Aí quedan as letras...
Olladas para outro mundo, tan necesario como posíbel
A vista chega antes que as palabras. Os seres humanos ollamos e vemos antes de falar. Ademais John Berger, o grande escritor e artista plástico británico, lémbranos que a nosa ollada é a que establece o noso lugar no mundo e dalgún modo a que informa o noso coñececemento e explicación do mundo. As imaxes chaman polas palabras. A ollada reclama logo pola voz. Quizais de aí proceda a enerxía cultural das imaxes e o poderío comunicativo que o cinema e a televisión teñen na nosa sociedade.
Neste noso planeta globalizado, a invisibilidade é un dos máis nefastos nutrintes das desigualdades abismais, da distibución darwinista dos bens e riquezas, do mantemento dunha meirande parte da Humanidade nos arrabaldes da pobreza extremosa. Os pobres, no Norte e no Sur, son as máis das veces cidadáns e cidadás invisíbles, persoas ninguneadas ás que se lle negan imaxes e voz. Causas, dignidades, países, comunidades e persoas son agochadas, empardecidas, negadas.
Moitos dos medios, que recrean as imaxes que nos informan ou entreteñen, constrúen de modo cómplice e interesado panos de fume, enganos autocompracentes, ilusións virtuais de doado consumo, que invisibilizan a pobreza e as súas causas, que toldan as políticas e as organización que idean e materializan solucións solidarias na loita contra a pobreza e as desigualdades.
Moitos, pero non todos. Hai quen traballan na factoría dos espellismo, pero hai tamén moitos outros cineastas e realizadores televisivos que imaxinan e recuperan historias, voces e imaxes que enfrontan os problemas da humanidade e os chaman polo seu nome, asentando compromisos, valores de liberdade e vontades de transformación igualitaria das relacións internacionais, da cooperación entre os países, dos diálogos entre as diferentes culturas, dos vencellos comunitarios e da convivencia entre as persoas.
Este é hoxe o cine que nos convoca, as imaxes que nos chaman a deitar a nosa ollada sobre as razóns que animan a construción dun mundo máis xusto, igualitario e equitativo. Son películas que chaman á solidariedade e regalan as súas imaxes, palabras e ilusións ás causas, dignidades, países, comunidades e persoas que son agochadas, excluídas, negadas na visión compracida da actual (des)orde mundial.
Cidadáns e cidadáns da nosa casa-mundo aos que os Obxectivos de Desenvolvemento Milenio achegan compromisos, políticas e esperanzas para erradicar a pobreza extrema e a fame, para acadar a educación primaria universal, para garantir a igualdade de xénero e a autonomía das mulleres, para minguar a mortalidade infantil e mellorar a saúde materna, para combater a SIDA, o paludismo e outras doenzas mortíferas, para asegurar a sustentabilidade ambiental, e para fomentar a mancomunidades mundial de esforzos a prol do desenvolvemento.
Eses son o Obxectivos que hoxe nos convidan ao cine, que nos chaman a compartir películas con historias, imaxes e palabras –ficcionadas e reais– que renovan o noso compromiso con outro mundo que é tan necesario como posible para tornar a pobreza en historia pasada.
En «Dinero», o suplemento económico dominical de La Vanguardia, leo unha completa entrevista con Alexandre Adler, un dos máis influentes coolhunters xeopolíticos de Europa. En 2005 Adler deu á imprenta O informe da CIA. Como será o mundo en 2020? que reproduce un documento desclasificado do Consello Nacional de Intelixencia (CNI) estadounidense. Na entrevista, o historiador e politólogo francés, que ganou sona coma analista de Le Courier Internationale, Le Monde e Le Figaro, repasa os catro escenarios que enxergan as reflexións do CNI e que son adoptados pola CIA como marco das súas operacións de futuro. Eis son:
A Pax americana. Os Estados Unidos confirman o seu papel como potencia hexemónica, nun contexto internacional onde o Estado-nación continuará a ser a estrutura básica da orde planetaria, aínda cando a centralización da información e o coñecemento, grazas á expansión das TIC, contribuirá a erosionar a súa preponderancia. Avivecerase a inmigración aleitando o multiculturalismo e a creación de Estados multiétnicos. Afondaranse nas desigualdades e proliferarán democracias incertas.
A onda de Davos. China e mais A India protagonizarán un vizoso crecemento económico, tinxindo de orientalismo a mundialización económica. Os xigantes asiáticos acurtarán distancias coas economías de Europa Occidental e os EUA e converterán os seus mercados no epicentro da tecnoloxía e o comercio planetario. Malia as turbulencias económicas recorrentes, os factores de estabilidade lograrán imporse e permitirán buscar solucións a problemas como a reciprocidade económica China-EUA ou a converxencia económica na Unión Europea.
O novo Califato. Nos países islámicos o crecemento do radicalismo relixioso sentará as bases dunha nova autoridade supraestatal, ao xeito dos antigos califatos, que desafiará os valores e modo de vida occidental ao conformarse un bloque de poder agresivo e hostil cara a maioría de países veciños non musulmáns.
Apocalipse now. A proliferación de armas de destrución masiva e o medo aos ataques terroristas, xunto coa consolidación do Califato, servirán de pretexto para a construción dunha orde orwelliana na que se reforzarán os sistemas de democracia autoritaria e a imposición de drásticas medidas de control sobre os cidadáns so o pretexto de garantir a seguridade nacional. Neste escenario asistiríase a unha xeneralización da violencia entre os Estados e a un desfiuzamento das economías dos países desenvolvidos que alentaría desavinzas entre eles que poderían desembocar nunha guerra de dimensións mundiais.
Preguntado sobre cales son as principais ameazas que pesan sobre o progreso social e económico planetario, Alexandre Adler responde: «En orde inversa á importancia: o terrorismo islamista e as tensións recorrentes para crear na terra do Islam unha gran coalición antidesenvolvemento en nome do novo Califato (...); o impacto económico derivado da loita contra o cambio climático e o proceso de ralentización que podería provocar; e, por cabo, o freo do crecemento económico en China por razóns internas —envellecemento, crise ecolóxica— e externas —proteccionismo— que podería conducir a unha sorte de estratexia autárquica, nacionalista e antimundialista en Pequín. Tamén podemos considerar o ascenso gradual dunha especie de socialfascismo en Europa Occidental que paralizaría pouco a pouco os sistemas políticos nacionais e a UE.» De cara a segunda década do século XXI, Adler considera que «a forza de Europa é a súa diversidade e o seu gusto pola democracia e o intecambio de ideas» e que a súa principal febleza «reside na demografía, a débeda social, o envellecemento e a debilidade do investimento e a investigación». Se non hai outras alternativas que as que albisca o informe editado por Adler, entendo ben porque mingua o interese da humanidade por interrogarse sobre o futuro. Mellor non saber. Que o horror nos colla por sorpresa.
Durante moitas décadas a reflexión futurista, con todo o seu ADN utópico, foi patrimonio do pensamento progresista. Predicir e prefigurar mundos desexábeis foi un das máis poderosas forzas motrices da humanidade que quería transformar o mundo. En La Vanguardia, Kepa Aulestia reflexionaba, días atrás, sobre as dificultades que se nos impoñen para gobernar o futuro. No seu artigo apunta: «Os gobernos dos países desenvolvidos e democráticos actúan condicionados pola cíclica avaliación electoral das súas políticas, nun exercicio no que a cidadanía deses países valora por riba de todo se lle vai ben ou lle podería ir mellor. O futuro contemplado nos programas partidarios non vai moito máis alá do percorrido dunha ou como máximo dúas lexislaturas.» Se así fose eu xa me daría por contento. Unha das sombras máis preocupantes da Nova Xunta de Galicia é a súa incapacidade inaugural para transmitir coherentemente políticas de futuro. As urxencias do día a día ameazan con converter a Xunta nun ambulatorio de xestión que se ocupa máis do urxente que do importante. Na propia linguaxe faise sentir a mudanza e fálase —e pénsase— máis en termos de «posicionamento» que de «estratexia», de «proxecto» que de «proceso», de «metas» que de «horizontes». A Vitor Hugo debéselle o sonado aforismo no que advertía: «O futuro ten moitos nomes. Para os débiles é o inalcanzábel. Para os medorentos, o descoñecido. Para os valentes é a oportunidade.» Non sei cal dos dous –medorento ou débil— é o adxectivo máis acaído para a cualificar o goberno galego. Pódeme a sospeita de que na casa-mundo, nos tempos presentes, unicamente a dereita neoliberal e os estrategas empresariais se ocupan do futuro; no resto do espectro ideolóxico e das actividades profesionais imponse un presentismo esmagador e, no mellor dos casos, un cortopracismo miope e condescedente. Pode que sexa debido, como apunta Aulestia, a nosa incapacidade de desexar outro futuro que non sexa o que se faga rendíbel no presente; aínda que tamén pode ser que, simplemente, teña cinicamente razón Paul Valéry e que «o problema dos nosos tempos é que o futuro xa non é o que era.»
Viaxo á fronteira oriental para repoñer forzas e desconectar da rede fabril. Acóllenme hospitalariamente na casa do J.A.S., Eduvigis, Concha e Moriquitiña, na Veiga de Cascallá. Son días da matanza do marrao e acudimos a axudar, un pouco, e coa idea de entorpecer o menos posíbel. Os primeiros días de xaneiro son frescos pero o sol, cando parte o día, é agarimoso. Axúntase a familia, o clan estenso e a veciñanza para ordenar a mortalla nun tríptico laboral tallado por habelencias milenarias e tradicións indiscutíbeis. É a penúltima matanza da aldea, só fica para mediados de mes o sacrificio dos animais de Luís. O San Martiño chega vagaroso ás terras de Rubiá.
Estampa
A mortalla é unha ilustración da vella Europa campesiña. John Berger deixou, en Porca terra, unha estampa da matanza nas montañas da Alta Saboia:«Unha noite de xaneiro meu avó tomou a decisión. "Mañá", dixo, "imos matar o porco". O día que matabamos o marrao todo mundo tiña unha tarefa. E desde ese día sabiamos que, por moi lonxe que aínda estivese, a primavera comezaba achegarse. (...) Fun co avó botarlle unha ollada ao cocho. "É tan grande coma unha bancada da igrexa", dixo Pépé con fachenda. "É máis grande que o do ano pasado", dixen eu desexoso de compartir a súa ledicia."É o máis grande que lembro. Son todas esas balocas que lle deu Mémé. Quedaría sen comer por el, se tivese que facelo."Pasou a man polo lombo do porco, coma celebrando nel as virtudes de miña avoa.» Dos días e os seus labores
Frío e algo neboento, o primeiro día acorda coa matanza de catro marraos. Dous marchan para lonxe, dous quedarán na casa. Un piadoso cambio de horario fai que perdamos o sacrificio dos animais. Non recorreron á tecnificada pistola, morreron con mazo e coitelo, tarecos máis tradicionais que aseguran boa morte ao marrao e non deturpan gravemente a calidade do seu sangue, visceras e carne, segundo me convence Álvaro co asentimento cómplice de Ricardo que fixo as veces de matachín. O becho despelicado, unha vez pendurado, é baleirado dos seus liviáns, riles, figado e tripallada. O sangue recollido será materia prima para unhas gorentosas filloas. Ao pé da sombra do marrao preparase inmediatamente a asadura co seu fígado e abondoso pimento doce e picante. Cando demedia o día, o padal agradece o pan branco e a quentura picante da asadura acompañada dun grolo de viño doméstico. Non rematan os labores sen limpar a tripallada na friaxe das augas mansas do río. Augas abaixo marchan os derradeiros bocados dos marraos e a bile verdosa da súa agonía.A noite foi de ceo raso e, co dealbar, a escarcha sela os campos e padrerías e traza a liña alba dos cumes. No alpendre, os marraos pasaron a noite ao frío e agardan para ser despezados. Obando mañexa coitelo e machada coa precisión dun cirurxán plástico e o animal descomponse nun complexo quebracabezas de músculos, tecidos grasos e osos. A carnadura ten a friaxe da morte e das primeirizas horas do día. Na mesa corrida, as mans das mulleres forman unha precisa cadea de produción que dirixe unha sabedoría antiga: curtan as pezas, retallan e clasifican os anacos de carne e graxa en diferentes cubetas, á espera de que o adubío de especias e aceite faga o seu macerante traballo. A machada tronza os ósos da cachucha e as costela que repousarán no botelo e nas androias. Fóra das mans, a única máquina complexa é a picadora eléctrica que remoe na carne e nos coiros. Vagarosamente ímponse a orde esnaquizada do animal que pendura en pezas enteiras ou nas cubetas do adubo co arrecendo da zorza. A festa dos sabores é honrada pola febras fritidas dun porco que soubo de castañas, patacas e outros naturais alimentos. Os grolos de viño valdeorrés sinalan pracenteiros relanzos a un padal que cata unha carne que lembra a tenrura da manteiga.O orballo saúda a terceira xornada que será de labores embutidos. Fritir coas primeiras horas de día a zorza para calibrar sales e pincantes, e encher logo as tripas e o bandullo, segmentar e atar os intestino, e colgar as restras de chourizos e as pezas do salchichón, tamén o botelo e as androias. Salgar lacóns, xamóns e panceta. Deixar repousar na espera do afumado e outras mil pequenas tarefas que aos inexperienciados se nos escapan.
A aldea esvaecida
Houbo momentos para a andadura polas rúas estreitas, as congrostras da aldea e pouco transitados camiños de pescador. No lugar aínda manda o que é propio da arquitectura tradicional: lousado, pedra, madeira en portas, contras, galerías e solainas. Tamén paredes de palla-barro nalgunhas construcións abandonadas á ruína do tempo. Informan de que hai sesenta casas, corenta delas con lume e moradores; a inmensa maioría con máis de sesenta anos. JAS faime saber que na Veiga e os outros lugares da contorna ninguén mantén facenda animal, agás algúns cochos e pitas, e que son poucos os que cultivan a terra. Hai coidado das vides, recóllense castañas no outono e mesmo hai quen anda na crianza silvestre de paspallás, pero o gando desapareceu para deixar as cortes a burras solitarias que cada vez cargan fardeis máis lixeiros. O devalo demográfico anuncia difíciles porvires. A sentenza é repetida e reiterada por moitas e diferentes voces: á aldea quédanlle dez ou quince anos; un horizonte demasiado estreito para unha comunidade que só recibe contados reforzos por causa das xubilacións e o retorno dos emigrados noutrora ás zonas industriais do Estado. Coa súa deshumanización a aldea leva camiño de converterse nun non-lugar. Unha desértica utopía.
As xentes na mesa da memoria
Ao redor da mesa séntanse todas as mans que axudan na mortalla e de quen queda en casa para garantir a loxística da mantenza e a despensa. Sopa de caldo, cocido, carne asada, bacallao, pescada fritida e os primeiros produtos da matanza: zorza, frebas e costelas, arman a ementa dos días de labor, dos xantares e as súas ceas. Pero a mesa é ademais foro faladoiro que reúne retallos de moitas vidas, visións fraccionadas dunha comunidade de parentesco e solidariedades primarias que teima por seguir sendo unha unidade de vida e convivencia. Co ritmo da culler e o garfo paútase o relato de historias familiares, de anécdotas que ilustran os caracteres e de lembranzas particulares que xa son patrimonio inmaterial de todos os convocados pola mortalla. Voces diferentes que se suman para narrar un memorial de futuros incertos que procuran a súa solución en pasados compartidos.
O futuro que non nos deixa ser
A estadia na Veiga váleme para moito. Para o descanso e para recuperar abandonados praceres: as camiñadas breves, escoitar historias doutras vidas, reparar na paisaxes e imaxinar futuros para aldeas deixadas pola xente. Tamén para verficar outra volta a coñecida tese bergeriana sobre os campesiños como unha clase de sobreviventes, sobreviventes que despois dunha milenaria historia, poden deixar de ser. No «Epílogo histórico» que cerra Porca terra, Berger faise eco da ameaza exterminista que axexa ás comunidades campesiñas: «Durante o último século e medio, a teimosa capacidade dos campesiños para sobrevivir confundiu aos administradores e teóricos. Aínda hoxe pódese dicir que os campesiños compoñen a maior parte dos habitantes do globo. Pero este feito oculta outro máis importante. Por primeira vez na historia suscítase a posibilidade de que esa clase de sobreviventes poida deixar de existir. Poida que dentro dun século os campesiños desaparezan. Na Europa Occidental, se os plans saen conforme foron previstos polos economistas, en vinte e cinco anos non quedarán campesiños.» O prazo mortífero hai meses que se cumpriu: Porca terra escribiuse en 1979, xa can aló vinte e seis anos, e eles, ende ben, seguen aí. Mais por canto tempo? Dez, quince anos, máis? Canto durará a prorroga? A cantas mortallas máis teremos a fortuna de asistir?
Marc Augé trama en As formas do esquecemento un convincente eloxio da desmemoria. A miña formación coma historiador faime recear de calquera caste de esquecemento social, pero Augé ten engaiolantes argumentos que, ao cabo, me fan sucumbir ante as súas razóns. Xa nas primeiras liñas do limiar adianta a súa tese: «O esquecemento é necesario para a sociedade e o individuo. Hai que saber esquecer para saborear o gusto do presente, do instante e a espera, pois a propia memoria necesita tamén do esquecemento: hai que esquecer o pasado próximo para recuperar o pasado remoto.»
Fútbol e memoria
Matino na proposta de Marc Augé ao fío do acontecido nas bancadas no partido da selección galega. Numerosos seareiros optaron por instalarse no pasado próximo (a Era Fraga), renunciaron a saborar o gusto do presente (o logro da selección e o seu fútbol) e, ao tempo, esquecéronse felizmente da memoria remota (os éxitos deportivos da selección galega de 1922-23). Elixiron libremente focalizar o seu entusiasmo na lembranza da natureza supracaprina de Manuel Fraga. Como exercicio de desafogo serodio é manifestamente insatisfactorio, coma síntoma dun estendido estado de ánimo parapolítico adianta molestas consecuencias.
O antifraguismo retrospectivo
De seguir xeneralizándose este estado de ánimo, en poucos meses afirmarase solidamente a crenza de que «contra Fraga viviamos mellor». Para miña idea, instalarse en termos simbólicos e políticos no «antifraguismo» –como xa aconteceu noutro tempo co «antifranquismo posfranquista»– é unha estratexia tan insensata como suicida. Na súa cerna, o pasado próximo embafa por igual a memoria remota e o momento presente. Por resolver a cuestión con trazos grosos: o entusiasmo antifraguista primario agocha unha realidade incuestionabel agora en transo de ser esquecida, a dereita xa era hexemónica en Galiza antes da arribada de Manuel Fraga por moito que a el se deba a institucionalización do seu réxime de ultradominación política. Antes de Fraga, a sociedade civil xa era un ermo no que o conservadorismo mandaba e gobernaba. Na sociedade política, con algo menos de desafogo, ocorria outro tanto. Pasar por alto esta agre realidade só servirá para aleitar futuras derrotas a mans dunha remozada dereita galaica.
O futuro conservador xa está aquí
A compracencia antrifraguista entálanos nun mundo que xa non é. Alberto Núñez Feijoo ten máis claro que os seus rivais políticos que a mellor vía para recuperar o poder perdido é ensaiar unha proposta conservadora sen atumes e que o seu liderado non pode ser o dun «continuísta sen complexos». Sabe que o seu proxecto terá maiores posibilidades de éxito na medida en que sexa inequivocamente o dunha dereita posfraguista e, mesmo, postaznariana. Quen crea que revivindo o pasado fraguista freará a emerxencia desta nova alternativa de poder conservador marra desgrazamente de estratexia. A memorialística antifraguista non eivará a formación da nova dereita galega nin removerá os alicerces sociais sobre os que estea o seu poder. Para fender as súas posibilidades de éxito, posibelmente un dos mellores remedios sexa esquecerse de Fraga e comezar a ocuparse de ANF, non só para evitar que siga engrandando o seu liderado, senón básica e fundamentalmente facendo unha política para baleirar realmente os seus caladoiros electorais que seguen practicamente intocábeis.
O muíño e o vento
O PPdeG campa felizmente nunha maioría de concellos e deputacións, axístelle unha lei electoral que prima a representación da Galiza oriental, conta coa complicidade de abundantes medios e centros de poder financeiro e empresarial e, ademais, ordena a maior parte da vida asociativa e civil do país. Electoralmente foi vencida por unha estreita marxe, socialmente é máis que discutíbel que teña sufrido derrota ningunha. A dereita galega aínda tendo perdido a Xunta de Galicia conserva unha amplísima reserva do poder. A apocalipse anunciada tras a derrota de Manuel Fraga non se produciu. O cisma disolvente tampouco. Nunha das súa cartas a Theo, Vicent Van Gogh observaba: «O muíño xa non está, pero o vento segue aínda.» En 2006, o vento conservador bruará con moita máis forza; con tanta, que só unha abobada e solemne esquerda seguirá lembrándose do muíño, de Fraga e do fillo do muiñeiro, sen decartarse do diluvio que se nos vén enriba.
A Eric Hobsbawm gústallle lembrar que a gran paixón do século XIX e das décadas iniciais do XX foi a política. No Estado indefiníbel onde vivimos, as paixóns políticas arrastran un pouso de tempos pasados de modo que memoria e revisionismo histórico se amalgaman intimamente nas posicións ideolóxicas. Complicando as cousas, as ondas do odio salientan como un dos laboratorios máis avanzados no procesado de paixón, revisionismo histórico e proxecto político. A FAES non se queda atrás na elaboración de novos compostos de manipulación, persuasión e ortopedia emocional. O debate do Nou Estatut disparou a produción de paixóns anulando ou narcotizando unha boa parte da cidadanía esixente, vixiante e intelixente.
O filósofo italiano Remo Bodei dedicou algunha das súas máis felices monografías ao estudo das paixón, das súas xeometrías e mesmo do seu cromatismo. Bodei entende que as paixóns «preparan, conservan, memorizan, reelaboran e presentan "os significados reactivos" máis directamente atribuídos a persoas, cousas e acontecementos polos suxeitos que os experimentan». Entendo que o pantone das paixóns escollido por Bodei axuda a iluminar o debate político actual. Remo Bodei diferencia tres tipos de paixóns: as paixóns vermellas, que supoñen expectativas de cambios profundos, amor á posteridade, esperanza e sentido de solidariedade; as paixóns negras, reaccionarias e conservadoras, vinculadas co sentido de autoridade e coa apoloxía –ou amenaza– da guerra como estado permanente da natureza; e as paixóns grises, inspiradas nos ideais da democracia liberal, asociadas coa profesionalidade tecnocrática, a ganancia e a mercantilización do mundo, incluída, claro está, a mesmísima política.
No proceso de propedéutico, memorialistico e reelaborador da opinión pública española respecto do Nou Estatut, a enxeñaría paixonal do black block conservador logrou callar o debate de angustias cismáticas, catastrofismo civil e inseguranzas apocalípticas. Retornaron do pasado todos os medos e pavores xerados polo espectro da «España rota» e mesmo un acalado ruído de sables nos cuarteis. Acebes, sempre tan preciso, bautizou o Nou Estatut como «o Estatuto da ruptura e a insolidariedade». O escenario da desputa foi ocupado pola paixón negra. O banco de cerebros do PSOE non foi quen de centrar a axenda do debate no seu proxecto de «España plural» e de pouco valeron as proveitosas lecturas de ZP sobre a «outra idea de España» e o seu discurso republicano civilista. Ao final, chapodouse o Nou Estatut atendendo de esguello ao patrón paixonal mobilizado polo Partido Popular e, outro tanto, reparando no barómetro electoral sondeado silandeiramente polo CIS. O resultado é decepcionante polo que ten de rebaixamento da España plural prometida e, realmente, e porque inviabiliza calquera avance substancial na construción da España plurinacional a partir dunha lectura avanzada da actual orde constitucional. Con todo, os beneficios da redución de expectativas non son marxinais para o PSOE: atemperou as tensións internas co bonovazquismo, ampliou a marxe da súa política de alianzas cara a CiU, minimalizou a dependencia dos excesos independentistas de ERC e obriga ao PP a revisar a súa estratexia de acoso e derrubo. O PSOE acomoudouse na paixón grisallenta e sacrificou calquera tentación paixonal vermella. É mellor o Nou Estatut que o Antic Estatut e por iso semella que hai que darse por contentos. Das expectativas de cambios profundos, a esperanza dunha solución de futuro e o sentido dunha solidariedade realmente esixente no combate contra as desigualdades pouco queda. Como veñen rulando as cousas, no debate do Novo Estatuto de Galiza poderemos falar do que queiramos e nos termos que queiramos, pero escoller o que se di escoller, sospeito que nos van deixar elixir entre paixóns negras ou grises. De nós depende que se amplien as cores da paleta que tintará o futuro do noso autogoberno. De momento, todo aínda está en branco, tan branco como a skyline que pecha, tras a nevoada, a paisaxe de Galiza desta fin de semana.
A compracencia antrifraguista entálanos nun mundo que xa non é. 
