Follas do bacallau

A miña antiga factoría achégame unha alegría impresa. Están á venda as follas de Xabier Paz. Un orixinal diario que tiven a sorte de ler cando só era pretexto de edición, un caderno de bitacora que agora está felizmente editorializado. Na advertencia prelimiar o autor explícase: «Estas follas poder ser lidas como achegamento á vida e aos traballos de a bordo, aínda que primordialmente fose, na súa orixe, postais nas que o desafogo, a intención comunicativa, primara por riba doutras consideracións. Acaso, tamén, poidan ser alivio ou entretemento para alguén, tal e como foran bálsamo na súa nacencia. Unha pomada contra os proídos da vida, non sería pouca cousa.» Hoxe a tintuta sabe salgada. Cousas do mar que se contan na terra. Un enfoque persoal pero complementario das olladas de Xabier Queipo, Xurxo Souto e Camilo Franco, os nosos outros autores mariños. Pidan no seu ultramarino as follas do bacallau que acaban de chegar da Terranova editorial, hánlles de resultar saborosas.

Feliz coincidencia

Por O quilombo sei que o 19 de xuño se celebra o Juneteenth, a máis antiga celebración da fin da escravitude nos Estados Unidos. Conmemorase o día en que os escravos e escravas de Galveston, Texas, souberon por primeira vez da Declaración de Emancipación. A nova chegoulles tarde, con dous anos de atraso, pero a festa foi rachada. Unha azarosa coincidencia que aleita a esperanza de poder recibir boas noticias o vindeiro 19 de xuño.

Tinta doce

Semana de libros. Xuntanza cos fabricantes de letras que queren nova fiestra virtual. Día do Libro e domingo con reportaxe especial sobre o mundo da edición no EPS. Reparo na galería de imaxes dos emerxentes editores do Estado e dou por feito que, grazas ás anteolleiras da cultura oficializada, non atoparei o rostro de ningún paisano. Felizmente, estou errado. Poucas veces a tinta ten sabor doce. Hoxe sabe a azucre. Deitado nunha alfombra de libros aparece o noso creador de Brétemas. Moi merecidamente.

A hora do optimismo intelixente

Segundo o psiquiatra Luis Rojas Marcos, nácese con optimismo, fácemonos optimistas e aprendemos a ser optimistas. Así o asegura nunha parolada en Cinco Días. Noutra entrevista en El País Semanal-Belleza (?), afirma Rojas que «a esperanza abunda entre as persoas máis do que nos imaxinamos». Ou sexa, que non todo está perdido. A trasacordada convocatoria electoral de don Manuel obríganos a aprender a ser optimistas e sobre todo a dedicarnos a sachar na abundante esperanza que hai nos outros pero que semella que escasea en nós. Tal e como veñen as cousas, o mellor é elixir un optimismo intelixente. As últimas sondaxes publicadas dánlle ao BNG 15 ou 16 deputados e o PP arrabuña a maioría absoluta, pero hai un 37% de indecisos. Hai logo, cando menos, un 37% de esperanza. O único combustíbel que nos fará avanzar é a ilusión e non o desencanto por canto fixemos (ou deixamos de facer) nos últimos meses. É máis cuestión de resiliencia que de resistencia. A ver se conseguimos que «o león que levamos dentro», á parte de acordar, abra a boca e diga o que ten que dicir: Xogámonos moito e temos moito que gañar, un Novo Estatuto, un novo goberno e un presidente novo. Se o facemos ben, o vindeiro 19 de xuño estrearemos un Novo País. Pásao!

Anatomía do fracaso

Kepa Aulestia en La Vanguardia de hoxe escribe: «O termo fracaso adquire connotacións tan dramáticas que os partidos e líderes aos que se lles imputa tal cousa tenden a encastelarse ollando cara a outra parte. Non obstante, o fracaso existe en política como unha categoría superior ao revés electoral ou a decepción pasaxeira. É un concepto aplicábel ao caso en que unha determinada opción estratéxica persistente, prolongada no tempo e dotada de medios suficientes como para levala adiante non acada os seus obxectivos e atópase cunha contestación política ou cunha resistencia social igual de persistente.» Caracterización sútil: «opción estretéxica persistente», «prolongada no tempo» e «dotada de medios suficientes» fronte a «contestación política» ou «resistencia social igual de persistente». Gardamos a cita para cando haxa que escribir «A renovación do BNG: Anatomía dun fracaso.» Aínda non estamos aí porque leva razón Winston Churchill: «O éxito é a habilidade de ir de fracaso en fracaso sen perder o entusiasmo.» Nesa estratexia (pre-fracasada) persistimos aínda entusiasmados.

Cocibolca

Dedico algunhas horas de sono a preparar unha charla sobre o país de lagos e volcáns. Repaso informes, estatísticas e debrúzome no andel pinolero da miña desordenada biblioteca. Ábrese a memoria e sinto unha angustia pequena e un grande desexo de volver alí. Fago ilusorios planes por se a economía e as forzas me permitiran retornar ao gran círculo de auga. Hai catro anos que non sei da súa dozura nin das súas xentes.

Contas interesadas

O Plan Ibarretxe morreu. A esta conclusión chegan case que todos os comentaristas políticos inspirados polo bloque constitucionalista. É pouco discutíbel que o texto da «Proposta do Goberno Vasco para a convivencia en Euscadi» non será a base dunha futura ampliación do autogoberno vasco pero o que non dá agochado a interpretación interesada da camada tertuliana é que hai un 38,6% que entende que o Plan Ibarretxe marca un horizonte de soberanía desexábel; un 17,8%, os que votan EHAK e Aralar, quere unha soberanía aínda maior, e un 5,4%, os de EB-IU, cre que hai que avanzar substancialmente na reforma do Estatuto de Gernika. A maiores está un 22,6% que cre que o PSE debe reformular á alza o nivel de autogoberno da Comunidade Autónoma Vasca. Unicamente o 17,3% entende, agora, que o Estatuto de Gernika é suficiente e que resulta innecesaria súa reforma competencial. Parece claro, despois de facer as contas, que o que está realmente morto é o vello Estatuto de autonomía. Xustamente esa é a cuestión central que formulaba o Plan Ibarretxe, a necesidade de tomar nota de que é necesario un novo marco político para execer a democracia, o autogoberno e a convivencia en Euscadi. Escribiu Honoré de Balzac que «as leis son como teas de araña, pasan libremente as moscas grandes e quedan enleadas as pequenas». Ás sisudas análises dos tertulianos constitucionalistas ocórrelles o mesmo: atrapan interesadamente o dato miúdo para que o dato groso pase sen se deter na opinión cidadá.

Coma lobos

Nun libro da miña infancia explicaban como os esquimos cazan os lobos árticos. Nunha bola de sebo metían unha folla de silex ou de aceiro cun gume moi afiado. Logo deitaban no xeo a bola de sebo. Cando o lobo daba con ela comezaba a lambetala; axiña a súa lingua atopaba o gume filoso. Aos poucos íanse producindo cativos cortes na lingua do animal que aleitado polo sabor do sebo e do propio sangue lambía máis afusquinadamente. Os cortes facíanse cada vez máis fondos e a hemorraxia cada vez maior. Finalmente, todo era cuestión de tempo: o animal finaba afogado no seu propio sangue. Uns máis que outros lamben no sebo sen notar a coitela e así nos imos derramando en desputas estúpidas por cousa dun caudillismo mesiánico ou dun poder enano e castrante. Algún fai por non seguir lambendo.

Beiras no mes máis cruel

Durante a guerra de Vietnam un xeneral norteamericano declarou, cheo de razón, que tiveran que destruír unha aldea para poder salvala. Abril ganouse a merecida fama de ser o mes máis cruel por mesturar memoria e desexo. As últimas decisións de Xosé Manuel Beiras entréganos a un turbillón confuso de memoria e desexo e, sobre todo, enfróntannos cruelmente a un paradoxo estrátexico semellante ao do militar estadounidense: «para salvar ao BNG hai que destruilo (ou case)».
Non se discute a memoria. Hai unha esmagadora unanimidade á hora de salientar a achega decisiva de Xosé Manuel Beiras ao nacionalismo e á cultura galega, ao avance electoral e social do BNG e á súa renovación ideolóxica, política e organizativa. O que si se discutiron foron os seus desexos de encabezar a candidatura de Coruña ou Pontevedra e mesmo se esa era a mellor fórmula para aprofundar no proceso de renovación aberto na dirección política da organización nacionalista. Non se cuestionou o seu papel como presidente do Consello Nacional, si se rebateu a idoneidade do seu papel como cartel electoral.
Poucos políticos saben tan ben como Beiras do custe persoal que ten liderar un proceso de renovación nunha organización partidaria, das moitas dificultades de xestionar as inercias e das moitas pexas para avanzar na renovación de ideas, formas e persoas. O propio Beiras promoveu as reformas actuais tras a consideración na X e XI Asemblea da fonda crise de liderado, estratexia e organizativa que entalaba ao BNG e limitaba a súa audiencia electoral. Foi Beiras quen bautizou á «xeración CAF» e a sinalou como motor dos cambios necesarios. Foi el quen subliñou a urxencia de cambiar o BNG para poder cambiar Galiza.
Con todo, o BNG como o «proxecto común» que Beiras capitaneou esforzouse máis en garantir os equilibrios entre as organización da fronte que a súa renovación: a cooptación primou sobre a elección das direccións, a orde partitocrática impúxose á participación, o pluralismo dos partidos esteouse a costa do pluralismo da militancia, a dirección das partes impediu a existencia dunha dirección de todos. Beiras contribuíu máis ao remozamento da imaxe da fronte na sociedade e non tanto ás mudanzas ideolóxicas ou á democratización da organización. O liderado de Beiras non foi un eterno tirapuxa coa UPG senón a procura dunha alianza asimétrica e de intensidade variábel onde Beiras se aseguraba a súa autonomía política na relación coa sociedade e no labor institucional, e a UPG señoreaba o aparato e xestión doméstica da organización. Quizais, por todo isto, as súas críticas á actual renovación quintanista resulten moito máis crueis que permite o xa de por si cruel mes de abril. Malia ás adversas condicións políticas do nacionalismo galego, nos últimos tempos materializáronse máis avances na renovación da organización e da súa oferta electoral que en toda a «década prodixiosa» na que o BNG estivo xefeado por Xosé Manuel Beiras.
Mágoa é que, por cousa das últimas decisións de Beiras, os seus desexos traballan contra a súa memoria e, endemal, contra o mandato de renovación que saiu das pasadas asembleas do BNG. Beiras ten todo o dereito do mundo a cambiar de parecer e crer que o proceso de renovación esta derramado, pero xa metidos de cheo en paradoxos políticos, a día de hoxe quen mellor pode facer realidade o programa renovador que noutrora Beiras liderou non é Beiras, senón Anxo Quintana. Demitindo como presidente do Consello Nacional, a Beiras só lle queda un papel que cumprir: ser o xefe da oposición á renovación que Quintana quere impulsar. Era outra a achega que esperabamos de Beiras.

Raíces

Na cerna dunha morea de palabras de Ernesto Sábato sobrancea unha cita de Simone Weil. «Botar raíces quizais sexa a necesidade máis importante e ignorada da alma humana. É unha das máis difíciles de definir. Un ser humano ten unha raíz en virtude da súa participación real, activa e natural na existencia dunha colectividade que conserva vivos certos tesouros do pasado e certos presentimentos do futuro.» Na páxina de enfronte, no mesmo xornal, un titular estarrecedor: «Máis pobres, máis sos, máis tristes», un subtítulo aclarativo: «As tentativas de suicidio na poboación inmigrante son case o dobre que na autóctona», e un antetítulo explicativo: «Entre as súas causas están a soidade, o desenraizamento, a pobreza, o descoñecemento do idioma, a ilegalidade e as diferenzas culturais». Hoxe comezan en SCQ as xornadas do Foro da Emigración para falar da fraxilidade do transplante de raíces, para reclamar a necesidade fertilizante da cidadanía crítica.

Incalculábel

Lembraba Joaquín Estefanía, en El País, unha estimación feita polo economista norteamericano John Kenneth Galbraith que estableceu que, a efectos prácticos, a memoria dos desastres financeiros dura como máximo 20 anos. Ao parecer, son precisas dúas décadas para remotar a pegada negativa que un sonado fracaso económico deixa nos emprendedores e investidores. Pero canto persiste a memoria dun gran fracaso político? Tras o fundimento do Goberno Tripartito houbo que aturar 15 anos de maiorías absolutas do Partido Popular en Galiza. Despois dos erros do tardofelipismo, houbo que apandar con oito anos de goberno conservador do Estado. De non lograr derrotar a Fraga nesta tirada, canto van durar os efectos psicopolíticos deste novo e derramado intento?

Cábalas

Hai uns días El Correo Gallego destilaba os datos dun barómetro electoral encargado polo Partido Popular que indica que está en condicións de revalidar a súa maioría absoluta con 36-39 escanos, aínda que se o PP queda no mínimo da forquilla –36 ou 37 deputados– non atinxiría a maioría na cámara. O PSOE acadaría o 28,9% dos sufraxios, o que significaría que pasaría de 17 a 21-23 deputados. O BNG lograría o 20,6% de los votos e perdería entre un e dous escanos, quedando con 15 ou 16 representantes. Para vencer ao PP, tanto BNG como PSOE deberían optimizar os seus resultados electorais, algo que actualmente semella difícil tanto pola inestabilidade do BNG como pola merma de crédito do PSdeG e o seu candidato perante aos incumprimentos do goberno amigo de ZP. Hoxe nun xantar, desde a beira contraria, confirman as tendencias electorais: o PP non dá caído no peor dos casos por debaixo dos 36 deputados, o PSOE non da superado no mellor dos casos os 23 e o BNG, por moita crise interna que o roa, non se fonde nunca por debaixo dos 15 deputados. Unha situación paradoxal onde o PP non se dá vencido e a oposición non dá gañado.