3 en 1

Dezasete de outubro, na «Contra» de La Vanguardia, Frank Schirrmacher, copropietario e director do Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), enuncia o misterio da Santa Trindade do seu xornal: «O Frankfurter Allgemeine Zeitung é liberal moderado en política, socialdemócrata en economía e de esquerdas en cultura: 3 diarios en 1.» Non teño elementos para xulgar se a idea trinitaria é o que logo se imprime no papel, pero a súa declaración de principios vale para reflexionar sobre canto teñen de unitarios e monolíticos os xornais que se colgan nos nosos quioscos.

Don Josep Fontana, coa franqueza que lle é característica, dicía (hai moitos anos no finado El Sol) que as cousas estaban pesimamente mal e que había unicamente dous tipos de xornais: os que se venden ao poder e os que se alugan aos poderosos, dando a entender que a adscrición ideolóxica, política e cultural dos medios é puramente accidental. Non lle faltaba razón ao subliñar que hai poucos xornais de valores e moitos de favores; mais, con todo, a diversidade xornalista é actualmente un pouco máis ricaz, pero non moito máis complexa. Predominan os medios monolíticos seguidos dos pobremente binarios; é dicir, bipartidistas; e escasean os xornais de coalición de ideas con vocación pluralista.

Os estrategas mediáticos insisten en que canto máis se pluralicen peores serán os resultados. A maior pluralidade dise que diminúen as fidelidades lectoras e que se multiplican os agraviados na mesma proporción que os desagradecidos. Lévanse así xornais dunha única tinta política, ideolóxica e cultural como envoltorio dunha comunidade lectora incondicional. Branco ou negro, sen grises, segundo as sensibilidades, hai marxe para un moderado orballo de opinións disidentes como proba de virtuosa/virtual pluralidade. Así case que todos os medios en papel se fan coa mesma pasta que os periódicos de partido do século XIX e ofrecen redaccións que fan profesión de fe doutrinaria e que se arman cun acoirazado centralismo democrático nas tomas de posición informativas.

As culpas son para o clima de guerra fría mediática que nos herdou o postaznarismo e para as rudezas dun mercado publicitario declinante. Hai poucas posibilidade en que mude o modelo ultradominante: ofrecer o mesmo en política que en economía ou que en cultura, o 1 en 3, fronte aos 3 diarios en 1 mesmo xornal que nos propón do dono do FAZ. O único modelo realmente desafiante e chamado a ter un nicho lector crecente pasa por ofrecer 0 en 3, a fórmula sensacionalista da prensa amarela e da prensa lixo. A actual orde das cousas mediática explica porque a inmensa maioría dos nosos xornais son firmes candidatos a ser queimados antes de ser lidos.