Xornalismo orwelliano

Orwell, nun limiar (fallido) de Rebelión na granxa, escribiu: «Se a liberdade significa algo, é o dereito a dicirlle aos demais o que non queren oír». Unha boa parte da súa produción literaria está dedicada a dar conta desa misión: dicir o que os demais non queren oír e, habería que engadir, dedicada a escribir o que a inmensa maioría non estaba disposto a escribir naqueles tempos. A esa liberdade debemos textos tan gozosos como incomodantes tanto na súa fauna literaria maior como nas súas letras miúdas en xornais e revistas; e mesmo nos seus diarios de paz e de guerra non é difícil atopar esa mesma materia literaria libertaria.

Hai dous anos Global Rhythm Press publicou Orwell periodista, onde axunta un centenar artigos e reseñas que escribiu para The Observer de quen foi analista político e literario e corresponsal posbélico en París, Colonia e Stuttgart. Ás súas costas ficaba xa unha envexábel labor xornalística, primeiro como crítico literario no New English Weekly (1932-1940) e como reporteiro social nas terras de Lancashire e Yorkshire; despois como produtor das emisións da BBC para Singapur e A India; e a partir de 1941 como xornalista cultural en Tribune, a revista da esquerda laborista onde publicaba unha sonada columna sob o título «Ao meu xeito». Entre 1942 e 1947 escribiu para The Observer e mantivo unha colaboración non sempre harmónica co Manchester Evening News até o seu pasamento en 1950.

Con semellante historial, a relación de Orwell co xornalismo dá para delirantes especulacións pero tamén para felices reflexións e, sobre todo, achega horas de boa lectura como as que ofreceu nas páxinas de The Observer. Nelas demostra, unha vez máis, ser un agudo analista político e un excelente lector e crítico literario. Orwell tiña ideas ben claras sobre cales eran os sinais de calidade de calquera traballo xornalístico (como reflectiu en A politica e a lingua inglesa), pero tamén de cales eran as limitacións da crítica literaria do seu tempo:

Con frecuencia teño a sospeita de que, aínda nos seus mellores momentos, a crítica literaria é fraudulenta, pois en ausencia dalgunha regra aceptada –calquera referencia externa que poida dar significado á afirmación de que tal ou cal libro é “bo” ou “malo”– todo xuízo literario consiste en inventar unha serie de normas para xustificar unha preferencia instintiva. Cando un libro nos provoca unha reacción, se é que nola provoca, xeralmente dicimos “este libro gústame” ou “non me gusta”, e despois séguelle a interpretación racional. Pero “este libro gústame” si é, ao meu xuízo, unha reacción literaria; a non literaria sería “este libro está do meu lado, e polo tanto, débolle atopar méritos”. Por suposto, cando un libro se eloxia por motivos políticos, pódese ser sincero emocionalmente, no sentido de que un, en verdade, o aproba profundamente, pero tamén ocorre con frecuencia que a solidariedade de partido esixe que se minta. Calquera que faga crítica literaria para publicacións políticas sábeo ben. Xeralmente, se un escribe para un xornal co que se está de acordo, peca por comisión, e se se escribe para a oposición, por omisión.

Hai unha recorrente tentación respecto á obra de Orwell: contrapoñer a excelencia do seu labor ensaístico e xornalístico coa suposta menor calidade literaria das súas novelas. O seu colega Cyril Connolly foi o primero en salientar o pretendido gap. A el débese tamén unha celebre sentenza: «literatura é o que pode lerse dúas veces e xornalismo soamente unha». A lectura dos artigos e reseñas de The Observer esnaquiza a rotunda divisoria de Connolly. As achegas xornalísticas de Orwell ben pode lerse dúas, tres, catro... ou cantas veces se queira, como a excelente literatura que son.