Guerra e linguaxe

O quinto aniversario do inicio da guerra de Iraq cólleme lendo un ensaio de Adan Kovacsics, saído do prelo de Acantilado, que se titula Guerra y lenguaje. No capítulo que dá título ao volume, Kovacsics reconstrúe o tempo intelectual que saudou o estourido da Grande Guerra e a emerxencia dunha nova actividade literaria posta ao servizo da maquinaria de guerra que tivo na creación do Cuartel de Prensa de Guerra do Imperio Austro-hungaro o seu momento fundacional. A súa razón de ser era, como nos lembra Kovacsics, que «a guerra era un produto, que non só necesitaba de operarios nas fabricas ou soldados na fronte ou directivos nos andares superiores ou mandos nos cuarteis, senón tamén publicistas.»

O campo de acción do Cuartel de Prensa de Guerra non eran outros que «a propaganda, difusión de fazañas militares, reforzamento da moral da tropa e da poboación» e, sobre todo, ofrecer directrices positivas á prensa. En palabras do fundador do Cuartel, o comandante Maximilian von Hoen, «a prensa do país necesita directrices permanentes para desenvolver unha actividade produtiva. Non basta con censurala, o cal non é agradábel. Debe ser guiada nun sentido positivo.»

Tempo de guerra en que, segundo Karl Kraus, «as plumas se mergullan en sangue e as espadas en tinta» e nos que toda comunicación fai da mentira a súa pedra angular: «A mentira é na guerra ou unha borracheira ou unha ciencia. Esta é a máis prexudicial para o organismo.»

Iraq –como todas as guerras– atopou xustificación nunha mentira –a existencia de armas de destrución masiva– e tentouse construíu a súa leximación co concurso dun entusiasta coro de xornalistas e opinadores armados. Confirmouse a Gran Mentira, houbo algúns actos puntuais de emenda intelectual, pero a cinco anos vista, os principais responsables, se fose o caso, volverían acariñar a mentira como excusa para iniciar unha nova «guerra xusta, nobre e necesaria».

Das moitas ricaces reflexións do ensaio de Kovacsics, recupero dúas. Primeira: «Chama a atención, nos prolegomenos da invasión de Iraq, a énfase na decisión, por unha banda, e a pobreza nos argumentos e palabras, por outra.» E segunda: «Aínda que media un abismo entre os manifestantes contrarios á inminente guerra de Iraq e os entusiastas e fervorosos patriotas que se agolpaban ante os escaparates da Neue Freie Press na Viena de 1914, algo os irmanda. Cidadáns ou súbditos, o certo é que a decisión respecto á guerra ou á paz non a toman eles, senón que se adopta noutro lugar. A corrente que conduce á determinación ou, mellor dito, á decisión flúe por outra parte, por outras bocas e mans.»

Ambas as dúas obrígannos a enfrontar unha pregunta incómoda: eles maniféstanse igual de decididos a iniciar novas guerras con idéntica falta de verdade e argumentos, pero estamos hoxe os cidadáns en mellores condicións que hai cinco anos para interferir, condicionar ou anular a corrente que toma a decisión da guerra ou da paz?