Patrimonio

Fomos antes palabra que signo. Moito antes dicir que escribir. Unha cultura oral antes que cultura letrada. O valor da palabra dada fundamentou durante séculos o código existencial da cultura campesiña. Logo viñerons os papeis a remexelo todo: os testamentos, as partillas, as contribucións... A palabra era de todos e a letra foi durante moito tempo só de quen a escribía e de quen podía interpretala. John Berger matinou, dixo, escribiu: «A computadora converteuse no depósito, a "memoria" da información urbana: nas culturas rurais o depósito equivalente é a tradición oral que se traspasa de xeración en xeración.» Agora o computador acode en auxilio da palabra dita. Quérese facer desa nosa cultura fonda patrimonio da humanidade, para iso debemos reunirnos, dicir, escribir, asinar, e deixarnos ver. Quérese que a UNESCO recoñeza a riqueza da nosa cultura inmaterial para que o mundo enteiro poida saber dela. Sería o maior recoñecemento que nunca recibirá a nosa cultura, moito máis ca un principiño asturiano , sería coma nos dar un Premio Nobel colectivo e milenario. É un recoñecemento da cultura extensa na que nos atopamos con Portugal, das raices fondas da vella Gallaecia. Tamén a certeza de que a vella nación campesiña que somos temos futuro no século da rede e no foro das sociedades virtuais, unha confirmación de que a estandarización global nunca dará arrincado as raigames primeiras.

De cine

Esta semana tivemos un abraio de de cine. Facemos xornadas maratonianas para dar conta dun guión que alguén nos escribiu sen contar con nós. Comeza cun zoom laboral grandioso que nos mergulla nun caótico escenario de sorpresas, presas, vertixe, carreiras, tropezóns e repetidas caídas moi propias das películas mudas. E coma no cine silenciado nada podemos dicir, apenas nos queda seguir o ritmo frenético do piano. Afogado (polo traballo), unha sucesión ininterrompida de imaxes reconstrúe o último ano e medio e lembro a Harold Lloyd en O home mosca, agatuñando e escorregando mil e unha veces pola fachada dun rañaceo imposíbel de vencer. Cando a caída parece definitiva e final, as agullas do tempo son o asideiro solidario que te axudan outra volta a comezar a afusquinada subida. Como Harold rodamos sen rede e sen especialistas que nos dobren nas esceas de risco. Debe ser que os especilistas somos nós. Aí van os créditos: Cesare, A12, o programador que regresou do frío, os matrix ferroláns, a mociña silenciosa do equinocio, aduaneiro homeless e o letrista de gorgullos. Todos compoñen unha troupe grandiosa, (case) invencíbel na adversidade. Mágoa de que amadora de Vermeer ande lonxe en xixonescos labirintos. Se a fortuna non nos deixa tirados na derradeira volta, o mércores subirá o pano e comezará en Compostela o espectáculo das luces que contan historias. Historias mudas como as nosas, e das outras. The End.

Corryveckran

Fito achégame unhas agarimosas notas sobre o remuíño que se forma no estreito de Corryveckran, entre as illas Xura e Scarba, na costa occidental escocesa. O Corryvreckan é o sexto remuíño máis grande do mundo. Segundo a mitoloxía céltica, unha meiga, Cailleach Beara, utilizaba o golfo para lavar a súa roupa, deixando branquísimos os seus panos, que maxicamente se tornaban no manto de neve cubre as terras altas de Escocia durante a invernía. Ilustres navegantes que cataron as súas augas do remuíño foron o escritor George Orwell e, en 1945, os cineastas Michael Powell e Emeric Pressburger que teimaron en gravar alí algunhas escenas da súa película I Know Where I'm Going!, aínda que a perigosidade do Corryvreckan os fixo finalmente desistir. Aquel feroz turbillón de auga épicas foi tamén escenario das proezas de Breachan, un rei viquingo, que ousaba amarrar o seu barco preto das engulintes augas do Corryvreckan para impresionar a un bélida (e atá aquel momento desinteresada) princesa. Nun lance desafortunado, as centripetadas augas tragaron o barco e a Breachan que salvou a vida grazas á intervención providencial dun can que o arrastrou até a firme terra. Moitas veces o remuíño parece engulirnos de vez, pero sempre acode un amigo, un can ou unha cativa esperanza que nos tira dalí e nos deita na terra, nesa firme e acolledora terra que axiña abandonamos porque de novo Corryveckran chama por nós.

Treboada perfecta

A finais de outubro e principios de novembro, na costa oriental norteamericana, grandes masas de ar frío continental baten con correntes quentes procedentes do océano Atlántico formando frecuentemente fortes treboadas que son chamadas Nordeasters. En outubro de 1991 as Nordeasters en formación avivecéronse pola súa converxencia co furacán Grace dando orixe á Treboada Perfecta ou a Halloween Storm. A Treboada Perfecta emerxeu cun poder destrutivo estarrecedor e os contábeis das catástrofes estiman que os seus estragos sumaron varios centos de millóns de dólares e un cento de vitimas mortais en terra, mar e nos negocios. Sobre ela, Sebastian Unger escribiu un sonado best-seller que co tempo serviu de guión da película que dirixiu Wolfgang Petersen e protagonizou George Clooney. Unger e Petersen recrean e ficcionan a odisea terminal do Andrea Gail, un barco pesqueiro que foi engulido por unha onda xigante formada pola treboada.

Ondas vagabundas

A existencia de ondas xigantes, babilónicas, de vinte ou máis metros de altura habita as narracións mariñas desde tempos inmemoriais. Do encontro brutal con elas quedan contos pero poucos sobreviventes. Testemuñas de ondas maiúsculas foron a tripulación do Queen Elizabeth II, que tivo que surfear cunha de 29 metros, e os traballadores da plataforma petrolífera Draupner, no Mar do Norte, que sofriron o abaneo doutra que tallaron en 21 metros. Nos contos mariños e no mar as ondas xigantes existen, os especialistas bautizáronas como rogue waves, ondas vagabundas. Tamén lles chaman, segundo me di B., ondas non negociábeis, porque o barco non responde a goberno ningún e a derrota máis probábel ten conduce ao ventre da onda e ao fondo do mar.

O seu ronsel desde o ceo

A súa procura dedicouse con especial acerto a Axencia Espacial Europea que impulsou o programa de investigación MaxWave e dispuxo dun arsenal de satélites para seguirlles o seu ronsel. Agora as lendas e a ciencia están de acordo: as ondas xigantes existen e maniféstanse cada vez con maior rapidez. Noutrora críase que, estatisticamente, se producía unha cada 10.000 anos, non é tal: son moito máis frecuentes e estudos, perdidos na literatura gris da Axencia Espacial Europea, levan identificado, nos últimos anos, dez ondas de alturas superiores ao 25 metros. Fórmanse naquelas zonas onde vagas ordinarias se atopan con correntes oceánicas, que concentran a súa enerxía, aleitando así unha ondaxe aínda maior. Outro mecanismo de formación son ventos que se manteñen durante máis de doce horas no seo de grandes treboadas e que axudan a agrandar as ondas que se moven co mesmo paso ca eles. A onda vagabunda que, hipoteticamente, papou o Andrea Gail durante a Halloween Storm tiña esta orixe.

Coda

Reparo nas ondas vagabundas porque este é o seu tempo, na veciñanza dos Santos e Difuntos, co alento do Samaín na caluga. Na miña contorna levan tempo formándose frontes de treboada de signo distinto que camiñan con paso dedicido ao encontro de furacáns menores, maiores e medios. Nutrida de ventos e correntes fondas a job wave que se aproxima é formidábel, altísima e abusiva. Un xa non reza, pero cruza os dedos para convocar a sorte do Queen Elizabeth II ou da Draupner e zafar coma ben se poda para non acabar como xerfa derrotada pola vaga laboral. Pero non é a única onda brutal, cando se achegan os cen días de Nova Xunta, o balance de expectativas deita aos meus pés, unha ondiña cativeira, frouxa e eslaiada de cambio político, cangada de prudencias excesivas e inxustificadas, de silencios cómplices, de explicacións políticas sempre tan complicadas, e sobre todo dese tristón aggiornamento gobernamental que ameaza con clonar os faceres e dicires da Vella Xunta. A onda de desencanto medra rapidamente en min e adopta, intransixente, a forma dunha onda non-negociábel, ingobernábel e voceira de adiantadas derrotas.

Urxencias sanitarias

Leo en El País de hoxe unha reportaxe sobre as condicións de traballo dos Médicos Internos Residentes nos servizos de urxencia. A miña experiencia de campo destes días pasados indica que todo o que se conta é verdade e que non se conta toda a verdade. Lolo ponme ao tanto, telefonicamente, da súa viaxe ao inferno das urxencias viguesas con Cabrafanada e corrobora os males do sistema. Listas de espera, calidade da atención primaria e mellora dos servizos de urxencia deberan ser prioridades sanitarias da Nova Xunta. Está en xogo a nosa saúde e a de servizos públicos fundamentais. Tamén a credibilidade do novo goberno. Os gobernantes son valorados polos gobernados polo que lle poñen no plato e, tamén, polo trato que lle dan en caso de doenza, catástrofe e guerra. Agás en materia bélica, o bipartito ten responsabilidades e competencias en todo o demais. Urxen solucións.

Segunda vaga

Regresou para vingarse. Con maior fiereza. chea de rancor. Estomballoume durante hora e media na que o venceu todo: a bolsa da auga quente, a buscapina, o baño fervendo... Cando me dou unha tregua marchei a urxencias co repertorio de consellos de Brétemas baixo o brazo. O «pitufo» cortou de vez a dor. E alí ficou o meu corpo durante dez horas de observación, analíticas e ecografías. A mesma diagnose: cólico nefrítico. O mesmo tratamento: auga, nolotil, antibióticos preventivos e descanso. Ela retirouse prudentemente. Segue aí. Ela quere volver. Eu seino.

Dor

Entre unha chamada de Cesare que pasea por Atocha e a escrita dunha nota sobre as eleccións autárquicas en Portugal, sinto a trabada da dor. Coñezo os síntomas: os afiados dentes dun cólico que prende no meu ril. É sabida esa agonía, é a segunda vez que asalta. Chámanlle «o parto dos homes», alguén me ilustrará máis tarde. Tardo vinte minutos, que parecen vinte días, en botar fóra a onda da dor. Despois comeza peregrinaxe polo sistema sanitario. Chego ás 9.50. Tardan 30 minutos en clasificarme. O corredor está ateigado de xente. Convócanos polo altofalante ante un médico que pregunta pouco e anota silandeiramente nun formulario. Anuncia unha análise de mexo, outra de sangue, e esquécese da pertinente placa de raios X. Retorno ao corredor cun botiño de plástico e a promesa dunha chamada. A dor minguou pero segue aí. Deito o meu mexo doorosamente no botiño. Análise de sangue, trinta minutos máis tarde. Son as 22.50. Un ATS amigábel extrae tres tubiños de sangue e anuncia apesarado que tal e como están de petados no laboratorio, os resultados tardarán de dúas ou tres horas. O anuncio é unha chamada á fuga que el desaconsella por razóns legais e administrativas; hidratación e analxésicos propón a cambio da miña permanencia. A dor sabe que vou facer algo contra dela e contrataca con ferocidade. Mareo e trousada. O nolotil marcha polo baño abaixo. Esbrancuxado fago vinte minutos máis de corredor. Unha médica (novísima) repasa o meu caso. Auscúltame e dilixentemente fai preguntas para precisar unha diagnose que é sabida pero que non me comunica. A dor dime ás claras que un cólico nefrítico e ela unicamente me anuncia que me van facer unha placa. É atenta e interesase pola dor. Doulle conta do fracasado tratamento analxésico e dáme buscapina. Retorno ao corredor. A paisaxe é pouco prometedora. Aumentan as caras novas, pero ninguén marcha mentres os altofalantes seguen boureando nomes e números de sala. Sabedora da ofensiva da buscapina a miña dor arreponse e sulágame nunha segunda onda de sufrimento e bocalladas. A buscapina segue a mesma rota que o nolotil. Transparente, vou dar a un corredor do abatemento, a espera e o abandono. A megafonía segue coa súa ladaíña. Perdo a noción do tempo até que son chamado a Raios. A calidez de trato do radiólogo que fai pensar nos mellores amigos. Resolve eficientemente e confiando nas persoas, que non no sistema, volvo a miña bancada no corredor. Na espera a dor adormece e teño tempo para ler prensa gratuíta e comprobar o podente negocio que existe naquel cemiterio da paciencia: bocadiños, cafés, botes de refresco, froitos secos, patatillas, augas, pasteis... unha enxurrada de produtos contra a fame e o fastío que caen co mesmo ritmo que os cartos miúdos dos que agardan. A dor retorna desganada coa nana do altofalante. Pasan horas. Sen noticias das probas, coa paciencia liofilizada polo sono, cando son as 3.50 horas, L. asalta ao amigábel ATS para se ocupe do meu caso. As caras do corredor mudaron, un mozo motorista, unha palida muller que terma do seu pai, un matrimonio idoso resisten o reconto de caras familiares. Baixo o pressing anuncian que xa vai. Nuns minutos, cando faltan dez para as 4 da mañá, escoito o meu nome pola megafonía, agardan por min na sala 2. Un doutor novísimo, inexperto e desbordado dime o que xa sei: foi cun cólico nefrítico, hai unha lixeira inflamación no ril. Hidratación, analxésicos, dieta e coidados preventivos. Consulte ao seu médico de cabeceira. Preguntamos pola demora na atención e na entrega dos resultados. Deféndese cun mitin sobre os políticos e a falta de medios. Recoméndanos que votemos por quen quere que haxa máis médicos en urxencias e outros enxeños na mesma liña populista e autoesculpatoria. Preguntamos polas follas de queixa. Retruca que alí non hai follas de reclamación que aquilo é un hospital, que diso hai nos restaurantes... Segue farfullados contra os políticos e reivindicando máis médicos e mellores condicións laborais. Entereirase por nós da existencia do Servizo de Atención ao Doente. Sae para saber onde podemos facer a reclamación. Infórmanos. Agradece que protestemos pero advirtenos por activa e pasiva de que non vai servir de nada. Pregúntame se me vai o nolotil. Dígolle que si. Está nervioso e receita buscapina. Pregúntame se son pensionista (Dóeme máis que o cólico, tan vello me vexo?). Ás catro saimos rumbo á casa. Parada auxiliar nunha farmacia para procurar buscapina e seguranza. Chega unha mensaxe polo móbil. O médico quedou cos papeis da miña alta. Asumo a miña nova condición de sen-papeis sanitarios. Prométome non volver alí. Non, non esta noite.

A necesidade dos estraños

Hai 21 anos des que Michael Ignatieff escribiu A necesidade de estraños, libro no que reflexiona sobre o vencello que unha boa parte da Humanidade ten respecto de persoas estrañas, alleas e foráneas, das que dependen para poder sobrevivir. As ONGD son un instrumento do que se valen persoas estrañas para achegar condicións de benestar e sobrevivencia aos cidadáns inexistentes dos países empobrecidos do Sur. Noutra parte, Ignatieff moe no mesmo gran e anota: «Se queren sobrevivir non teñen máis remedio que depositar a súa esperanza na máis terríbel relación de dependencia: a caridade de persoas descoñecidas.» Hai uns días a Coordinadora Estatal de ONG de Desenvolvemento daba a coñecer o Informe Percepción social de las ONG. Así nos ven que achega moita luz sobre a consideración que a cidadanía ten da cooperación internacional e das organizacións da solidariedade non gobernamental. Conmove decatarse do grao de descoñecemento que as persoas consultadas teñen sobre as ONGD (máis dun terzo non atinan a dar o nome de ningunha delas), ou sobre os (moderados) esforzos que os gobernantes fan por dotar dos fondos necesarios ás políticas de axuda e desenvolvemento (moitos cren que o Goberno español achega xa o 0,7% dos seus orzamento a axuda oficial ao desenvolvento). Moito máis abraia, se temos en conta o impacto producido no seu día pola Campaña a prol do 0,7% ou se atendemos á proliferación exponencial das organizacións-non-gobernamentais na nosa contorna. É un agre paradoxo pero que descoñecidos seguen a ser os que axudan a eses pobres descoñecidos.

Recursos e humanos

Din que a economía é a ciencia da asignación de recursos escasos e susceptíbeis de usos alternativos para a satisfacción de distintas necesidades; se é así, levo unha semana moi económica, dedicando unha boa parte da miña xornada laboral a ver como podemos facer moitos cestos con poucos bimbios e aínda menos cesteiros. Asisto a milagres económicos e a descubertas fascinantes produto da contabilidade creativa, e enxergo apampado que alguén suma 2,5 persoas onde eu dou contado até catro. Handicap insatisfactorio? Posibelmente. Pero tamén, grazas ao andazo gripalleiro e a vacacións serodias que deixan o cadro de persoal trufado de ausencias, podo exercer de xornalista a tempo parcial e escribir sobre sondaxes e temas dos que gosto e aos que hai meses que non lle podo dedicar apenas tempo.

CSI-Galiza: autopsia electoral

O CIS achega cun certo atraso as conclusión dunha sondaxe feita na resaca da derrota do Partido Popular en Galiza. Unha presada de datos que desmiuzan unha sorte de autopsia electoral no tempo final do fraguismo e botan luz sobre o posicionamento e posibilidades de futuro de cada unha das forzas políticas en Galiza.

A enquisa, antes que nada, verifica a mesma tendencia ao cambio político que triunfou nas urnas o 19-X, ofrece unha lectura moi crítica da xestión terminal de Manuel Fraga e ratifica que a maioría das persoas consultadas cren nas bondades dun cambio de goberno que se entendía como «bastante necesario» ou «moi necesario».

Case un 59% dos enquisados valoraban a xestión do PP na Xunta como «regular, mala ou moi mala», pero o 75% desas mesmas persoas cualificaban a acción de goberno de Rodríguez Zapatero como «regular, mala ou moi mala», unha avaliación fortemente negativa. A contundencia deste dato bota por terra a tese, aplaudida e compartida pola maioría dos analistas, de que o avance electoral socialista en Galiza era unha consecuencia do «efecto ZP».

Se lle facemos caso aos resultados do CIS, a meirande parte dos electores atribúen escasa relevancia á calidade dos líderes ou á idoneidade dos candidatos, tan só o 8% dos encuestados decide o seu voto atendendo a este factor, e a capacidade de xestión do partido tampouco é moi significativa á hora de definir as preferencias xa que apenas un 8% a toma en consideración na súa elección.

As tres variábeis que máis pesan na elección da candidatura son a súa capacidade para defender e representar os intereses de Galiza (para un 39% dos encuestados), a coincidencia de ideolóxica (para un 21%), e a lealdade ás opcións de voto practicadas con anterioridade (para un 15%). Capacidade de protexer intereses e de conseguir beneficios, proximidade ás ideas e valores, e lealdade ás escollas previas sinalan os termos de referencia do comportamento electoral da maioría dos galegos e galegas. Eses factores explican o avance socialista máis cabalmente que o «efecto ZP».

Na consideración do factor de proximidade (ideolóxica ou de intereses), o PSdeG é o partido máis favorecido: un 27,2% dos entrevistados valórao como unha organización cercana ou moi cercana, mentres que o Partido Popular ten esa mesma consideración unicamente para o 24,9, e o BNG –«a forza da xente»– éo tan só para o 21,6% dos consultados.

A coincidencia ideolóxica beneficia igualmente ao Partido Socialista. O 29,8% dos entrevistados identifícanse cunha política de centro, o 26,3 coa esquerda, un 7,5 coas posicións máis radicais da esquerda, un 14 coa dereita, e un 3,8% coa dereita máis conservadora. Aos ollos dos electores o BNG preséntase coma unha organización xenuinamente de esquerdas, mentres que o PSdeG ten clarisimamente un perfil de «centro-esquerda».

A brecha que arreda a posición atribuída a cada partido e a posición ideolóxica que se outorga cada elector a si mesmo é moito maior no caso do BNG que do PSdeG (e mesmo que na do Partido Popular). O deslocamente que ten que facer a franxa de votantes desencantados, maioritariamente situados no centro e a dereita, é inmenso para achegarse ao BNG. Por outra banda, a marca de identidade –«nacionalismo galego»– que máis subliña o BNG é unicamente compartida por unha de cada catro persoas consultadas.

A tradición, baixo a súa forma de lealdade ás opcións electorias previas, favorece ao Partido Popular e ao PSdeG e moito menos ao BNG a organización que ofrece unha evolución histórica máis cismática e fracturada.

Unha ollada as dúbidas de elección que aleitan aos indecisos achega razóns substanciais que explican a recuperación electoral do PSdeG e as dificultades do BNG. Máis dun terzo dos dubitativos non tiñan claro se decantarse polo BNG ou polo PSdeG, e un 13% máis non se decidía por apoiar ao PP ao PSOE. Marxinais, tan só o 2,5% dos consultados, eran os que se debatían entre entregar o seu apoio ao BNG ou ao PP. A fronteira que o BNG ten co PSdeG no segmento dos indecisos é significativamente ampla e, polo tanto, moi inestábel baixo os efectos do voto útil. Unha utilidade do voto que, finalmente, se inclina a prol do PSdeG como consecuencia da súa maior proximidade aos cidadáns.

En fin, que o CIS deixa un nobelo embarullado de causas nas que deberían remoer os ideólogos da estratexia de diferenciación de marca que agora mandan no BNG, os mesmos que aleitan a ideoloxización extrema e inoperante da organización, os que recean da busca de novos mediadores sociais ao tempo que se entregan á fascinación do poder mediático (que agora garante a presenza na Xunta) e que asisten hipnotizados ao xurdimento dunha podente «nova clase política nacionalista». O CIS ofrece razóns para reflexionar e os outros motivos para preocuparse.

O Consello de Pontevedra

Coma se se trátase dun reality show, El Correo Gallego saca á luz as denuncias de José Manuel Pereira contra os finados Castro Sampedro e Filgueira Valverde. Pereira acúsaos de «fraude intelectual de grandes dimensións» por falsificar a historia de Pontevedra, máis en concreto naquilo que toca á constitución do gremio de Mareantes, que ambos os dous polígrafos fan xermolar no século XVI e que Pereira data moito máis serodiamente no século XIX. Dos beneficios que lle reportou a Sampredro semellante deturpación histórica nada di o xornal, que recolle, non obstante, declaracións de Pereira que indican que «Filgueira levou a invención até as súas derradeiras consecuencias, a raiz de nomearlle o gremio socio honorífico». A historieta xornalística evoca a trama da fábula O Consello de Exipto de Leonardo Sciascia, onde o abade Vella, que malvive vendendo lotaría, promove unha falsificación dun códice que remexe os alicerces da sociedade palermitana do século XVIII, deslexitimando os dereitos de propiedade das familias nobres e reforzando o papel da Monarquía Absolutista en Sicilia que se mostrará especialmente xenerosa co fraudulento historiador. Sciascia recorre á historia dunha impostura para lembrarnos que, na maioría dos casos, a mesma Historia é unha impostura.
Coda. É unha mágoa que o celo pola historia do xornalista que redactou esta apaixonante reportaxe se vexa empardecido por un descoido: nunha das "claves" coas que adorna o seu artigo, escribe: «Fue Enric Hobsbwan [sic] a principios do século XVII o que acuñou o termo "gremio"...». Eric J. Hobsbawm certamente é vello, naceu no 17, non no século XVII, senón no ano 1917. Deberían corrixilo urxentemente, calquera podería acusar a El Correo de «fraude histórico de grandes dimensións».

Accidentes laborais

A factoría semella estes días a pista dun aereoporto, hai un tráfico continuo. Unhas parten e outras aterran. Hoxe tivemos despegue con destino a San Caetano. E antes de quince días outra tera un de cine. Alguén bromea que a xente entra e sae tan rapidamente que non tes tempo de aprenderlles o nome. Hoxe, accidentalmente, tamén descubro o aprezo que me teñen algúns dos colegas da fábrica. Compobo unha vez máis que (afortunadamente) non falta enxeño e humor. Grazas a eles despido a semaña laboral cun sorriso. O luns algún vaise enteirar... o outro tardara algo máis, está lonxe gozando de vacacións e amoríos (suponse).

Fabiola cooperativa

Recibo un correo dun amigo que ironiza sobre a designación de Fabiola como directora xeral de Cooperación Exterior. Os que malfadamente aínda se lembran do seu paso pola empresa e a AGE endexamais lle deron descuberto o seu talento para a cooperación. Gramsci, que para estas cousas é sempre bo conselleiro, dicía que hai dous tipos de ambicións, a que xera riqueza ao seu redor e a que só deita terreo ermo. Que se preparen as ONGD que moito vai ser o traballo para devolverlle a verdura ao deserto.