Compostela transparente

Segundo a ONG Transparencia Internacional, Santiago de Compostela é un dos concellos máis transparente do Estado e o máis de Galiza. A nova chégame cando estou entregado á lectura distraída do Libro do Concello de Santiago (1416-1422) no que Ángel Rodríguez González transcribiu con dedicación a primeira documentación dispoñíbel do goberno municipal compostelán.

O códice, en lingua galega, ficou moito tempo extraviado entre alfaias bibliográficas atesouradas por Neira de Mosquera quen o espremera para confeccionar Monografías de Compostela. En 1967 retornou á orde do Arquivo Municipal de Santiago de Compostela e, en 1992, o Consello da Cultura Galega imprentou a paciente composición de Rodríguez González. O Libro do Concello pide unha lectura vagarosa xa que é moito o que hai que debullar nas súas reviradas e solemnes letras.


Verdugos, canteiros e carpinteiros

Singularmente gorentosa é a composición e avatares da RPT do concello daquel tempo; ademais dos «políticos» e cargos de confianza, anótanse as condicións salariais e laborais doutros servidores municipais.

Un dos casos literariamente máis felices é o de Afonso da Cana, un honrado carniceiro que ampliou negocio como verdugo da cidade. A (s)elección de Cana dátase o 23 de outubro de 1416 e acompañouse dun estrito código de incompatibilidades e deberes, un salario anual considerábel (300 maravedís en tres cotas de 100) e a súa promoción interna ao posto de pregoeiro de finar Domingos Longo quen daquela se ocupaba de dar as voces oficiais do municipio.

Reflíctese tamén con precisión o catálogo de funcións de Afonso de Cana para que «faça e cumpla o que mandaren as ditas justiças ennos homes e molleres que eles prenderen ou mandaren prender e foren presos e posto enna cadea do conçello [...] enforcando e açoutando ou degolando ou deçepando aquelas persoas que foren sentençiadas enna dita cadea por los alcaldes». Entre as obrigas, a de residencia e non ausencia do termo municipal, a incompatibilidade con calquera outro servizo a «cavaleiro nen escudeiro, dona ou donzela, nen de outra persoa poderosa».

Resolta a selección de persoal rexístrase relixiosamente o pagamento pautado dos seus soldos, os primeiros 100 maravedís sen que chegasen a transcorrer dúas semanas, certificando así que houbo un tempo no que o Concello de Santiago era un excelente pagador de provedores. En anotacións posteriores documéntase a libranza, máis ou menos puntual, dos salarios do verdugo até que comezan a xurdir problemas de liquidez na tesourería municipal por causa duns impagos do arcebispo. Nunca foi duradeira a felicidade de quen cobra do erario público.

A maiores, o municipio tivo que mellorar os seus equipamentos para que o carniceiro-verdugo puidese facer cumpridamente o seu traballo; así, en maio de 1417, atendendo ás indicacións do arcebispo Lope de Mendoza, mándaselle construír ao pedreiro Álvaro da Rocha un novo rollo ou picota no monte Ouriz nas abas da Almáciga. A licitación é rápida, como veloz é o pagamento dos labores do canteiro no mes de xuño. E, xa remantando o ano, faise contrato a Lopo Gómez, carpinteiro, para que faga as escaleiras do rollo.

O financiamento da obra de carpintería había de proceder do cobro dunha débeda que Gil Peres, ex-procurador municipal, tiña pendente co cabildo. Non consta por ningures que Lopo Gómez cobrase, cousa á que non deben ser allea as dificultades para saldar a débeda. Todo hai que dicilo, tampouco hai constancia documental ningunha de que as escaleiras do rollo fosen rematadas. Problemas de recadación e de demora de obras que nos regresan inevitabelmente aos nosos tempos.

Materia literaria farturenta

O Libro acolle outras historias exquisitas como a da manda, remunerada con 150 maravedís, ao crego Juan de Boado para que armase o reloxo da cidade ou a exención de tributos que se lle fai ao bretón Oliver Morín, bulseiro, como agasallo por dedicirse a morar en Compostela. Tamén o adiantados que eran ao seus tempos os rexedores municipais cando a Lionor Garrida –parella de feito do mestre Fernando, cirurxán municipal, «a quen Deus perdon»– lle fixeron recoñecemento de dereitos para eximila de pagar rendas xa que «husava do dito offiçio e era muy conplideyra en el aos visiños [...] e non era casada e eso meesmo era poble e non comprava nen vendya». Nota de que, malia a santidade da cidade, había consideración coas vidas de moral relaxada.

Non sei se as transparencias administrativas coas que se engalana actualmente SCQ resultarán tan gozosas para os lectores de séculos vindeiros; en calquera caso, nas microhistorias da Compostela transparente do século XV hai unha mina literaria, un tesouro para a creación tan ricaz como a materia de Bretaña, cousa que ben nos demostrou Marcos S. Calveiro coa súa magnifica Festina lente ambientada na igualmente transparente Compostela dos séculos XVI e XVII.