«A radio tamén é un soporte literario. Digámolo doutra maneira, noutras xeografías, noutras culturas, ensaístas, dramaturgos, narradoras, poetas escriben para a radio. O medio xera corpus ensaísticos e creativos propios, específicos. Obras que logo subsisten autónomas e libres do soporte e do contexto para o que naceron.» Quen escribe é Ana Romani, condutora do «Diario Cultural» da Radio Galega, e faino a propósito da edición de Clío nas ondas onde Ramón Villares recompilou as súas colaboracións radiofónicas. Tras esa feliz iniciativa editorial, agora Laiovento achéganos –non menos felizmente– Caderno da Revolución Cultural de Xavier Queipo que reúne textos radiados no mesmo programa entre setembro de 2005 e outubro de 2006.
Son 53 chamados de atención sobre a urxente necesidade de dar inicio a unha Revolución Cultural en Galiza. Interpeladores, incómodos, intelixentes, agudos, sempre críticos e, non poucas veces, desesperanzados pero cheos de razóns e mobilizados pola paixón. Ás menos veces, entendo, que non atinan plenamente na destinataria da crítica, pero agradécense igualmente por ser un eficaz antídoto fronte á autocompracencia.
Queipo aproveitou cumpridamente ese envexábel o oco libertario que aniña no «Diario Cultural» e que a súa directora describe así: «un espazo no que desde o respecto á liberdade de opinión se convida a persoas representativas da cultura do país a expresar as súas visións sobre o acontecer social e cultural, unha plataforma de expresión de diversidade que os autores convidados exercen sen mediación ningunha e con liberdade e responsabilidade». Que non nos falte nunca.
Repaso de actualidade que vai alén da inmediatez e do curto prazo, os textos de Queipo emprázannos con teimosía a desencadear unha Revolución Cultural no noso pequeno País sen Estado. Unha revolución cultural ben diferente da que revoltou a China nos anos sesenta, pero igualmente concibida como un gran salto adiante que nos permita ser máis felices, libres e diferentes como persoas e como nación.Unha revolución cultural que ten ten múltiples substancias, e todas necesarias. Nunha volta, para mudar o xeito de abordar as ideas, os enfoques e os problemas; noutra xeira para «espantar os medos e abrir portas a unha liberdade sen cadeas, sen silencios cómplices, sen calumnias».
Cambio copernicano imprescindíbel «para pensar ao medio prazo, para adoptar unha praxe de goberno e non meramente de xestión administrativa», un espazo novo onde «para poder gobernar haxa que demostrar que se está para servir e non para servirse, contas claras e auditorías voluntarias»; impostergábel tamén para desprazar «o culto aos resultados ao curto prazo pola sensibilidade e o respecto ás máis dignas reivindicacións dos administrados: estar seguros de que as decisións se toman logo dunha reflexión demorada onde se consideren con ponderación todos os elementos da situación». Unha arte de gobernar ben distinta.
Unha revolución cultural que é tan necesaria como global para desamortizar, en definitiva, «a leira que temos na cabeza»; un desafío cru, nada asequíbel, de solución graves e máis doadamente practicábeis se atendemos as cousas pequenas, aos espazos de decisións próximos, en definitiva, á cotidianeidade que nos reclama xustiza e maiores felicidades.
Co fío bramante da Revolución Cultural, Queipo encadernou, entre outros obxectos de reflexión, películas, libros, exposicións, candidaturas ao Nobel, ecocabreos, problemas malditos, blogs, poesía, causas da nosa lingua, e a Galiza e o mundo que el soña baixo o alento de que «é precisa unha Revolución Cultural. Aquí no noso pequeno País sen Estado e no mundo. Para iso é necesaria unha batalla das ideas, un gran chimpo adiante, unha recuperación da dignidade e do exercicio da palabra. Da palabra viva e do diálogo. Da palabra viva e o libro. Da palabra viva e as imaxes.»
Palabras vivas, diálogos, dignidade, razóns críticas, imaxes emancipadoras e un desexo continuado para que sexamos «libres e diferentes, galegos de nación e diferentes, solidarios e diferentes, felices e diferentes». Certo é que esa Revolución Cultural é unha tarefa mancomunada que aínda temos pendente e á que non poucas veces o escritor recoñece como unha prédica no deserto.
Recoméndolles a lectura –ou a escoita (acompáñase cun CD coas gravacións do programa)– de Caderno da Revolución Cultural, un libro feliz, libre e diferente; un pequeno paso que sirve para prepararnos (auto)criticamente para un gran salto adiante.
George Bernanosafirmaba que prefería perder lectores antes que enganalos. As conviccións do escritor son pouco compartidas entre as nosas clases dirixentes moito máis dispostas a mentir que a perder electores; temerosos, os máis, a dicir verdades incomodas que lles resten audiencias. Sei que o dilema non ten porque adquirir unha fasquía tan maniquea; pódese dicir a verdade e gañar electores e, mesmo, dicir mentiras e perdelos a mancheas. Aínda así, o formateado que máis se leva na política oficial fai abuso da media verdade e da mentira enteira para minimizar os custos das decisións impopulares.
Os adiantos orzamentarios do presidente Zapatero (se o debate parlamentario non o remedia) engrosarán a política de ambiguedades calculadas que é esa forma mol, anestésica e amábel da mentira/media verdade coa que o Goberno se relaciona cos cidadáns electores dos feudos electorais secundarios. Nos caladoiros primarios as promesas sostéñense nunha verosimilitude orzamentaria moito máis sólida.
Outro escritor, Elbert Hubbard, advertiunos cinicamente: «a mentira é un triste substituto da verdad, pero é o único que se descubriu polo de agora». Así o cren tamén os estrategos do centro gobernamental. A dinámica mentira/media verdade está tan institucionalizada que non é de estrañar que os resignados cidadáns sinalen a política como un territorio privilexiado da falsidade e que Xavier Queipodese cunha reveladora pintada na que unha man anónima escribiu: «Queremos mentiras novas.» Xa que fronte á política mentira non se pode esixir a verdade, pidamos cando menos un chisco de imaxinación.
Roldando na rede dou cun can de palleiro. Atopo un capítulo de Ciudad@nos de Babel, no que Manuel Rivas, John Berger e Víctor Sampedro traman un envurullado diálogo polo que discorren literatura, desexos de emancipación, identidades discutidas, a crueza do tránsito do mundo rural á cidade, a cultura campesiña... formas de ver o mundo. Cordialmente, coa música de Pedro Guerra de fondo, Rivas e Berger intercambian opinións e estampas. Sampedro titulou o diálogo con proximidade de país: «Cans de palleiro». Había ser outono e estaba próxima a presentación de King. Unha historia de la calle, a magnifica obra de ficción-ensaio que Berger dedicou á pobreza do Sur Global.
Manuel Rivas reflexiona sobre a materia que celebramos onte. «Cando falamos de tarefas de futuro, debemos recuperar o sentido das palabras nación e democracia. Na miña opinión, para que teñan sentido deben vencellarse á palabra comunidade. Paréceme invivíbel un mundo sen un sentimento comunitario. [...] O termo democracia, que é moi importante, resulta inseparábel dun lugar, dunha formulación dun lugar. A democracia debe ter un marco. De aí a importancia de recobrar o sentida da comunidade, da democracia local, do autogoberno. Reflexionaría sobre as raíces e o sentido das raíces nacionalistas vencellándoas á idea da comunidade e da democracia.»
Ao fío destas reflexións Rivas lembra a anécdota do emigrante que retorna a Galiza despois de moitos anos e atopa en todo o seu esplendor o espellismo da Era Fraga. Pregúntanlle que lle parece a súa Terra agora que o país tanto avanzou deixando atrás anos de pobreza e atraso. «Esta vostede orgulloso de ser galego?» Ao que o noso extraviado paisano sentenza: «Si, estou moi fachendoso de ser galego porque galego pode ser calquera.» A nosa identidade de duty free, a nosa nacionalidade de franquía, esa universal accesibilidade á condición de galego bate, non obstante, coa crúa realidade que nos indica a cada paso que os atrancos, para poder exercer a nosa identidade cultural e nacional, son removidos con pasmosa lentitude.
Nestes días, con ollos postos xa nas vacacións, leo Los sicilianos, un moi recomendábel ensaio de Gaetano Savatteri no que reflexiona sobre a problemática identidade do seu país. Nas súas páxinas, como non, a cuestión vella e tortuosa que formulou Leonardo Sciascia remedando ao Montesquieu das Cartas persas: «Como se pode ser siciliano?» Unha única resposta practicábel: «Con moitas dificultades».
Como afirmaba o retornado, galego pode ser calquera, iso si, pero sempre con moitas dificultades. Entre outras moitas razóns porque ao noso autogoberno aínda non lle asiste unha sólida comunidade e exercemos unha democracia que malamente se derrama pola carencia dun marco sólido. A franquía funciona ben pero adoece dunha solvente marca comunitaria. Fáltalle aínda moita nación. Malia que onte, en Compostela, baixo un sol xusticieiro, todo semellaba moito máis fácil.
«O vento ergueuse na noite e levouse os nosos plans», reza un proverbio chinés. Este malfadado designio non é aplicable ao Grupo PRISA tras a morte de Jesús de Polanco. A delongada enfermidade do empresario permitiulle mesmo planificar o seu relevo. Polanco nunca foi home dado á improvisación; as súas últimas vontades empresariais foron escritas con sobrada previsión e levan tempo executándose con precisión suíza. Non hai marxe para o horror ao baleiro e con todo atado e ben trenzado, PRISA seguirá sendo PRISA, o complexo industrial-comunicacional máis poderoso en lingua española.
A dirixencia zapatista fixo célebre, entre outras, unha consigna que aseguraba que eles »mandaban obedecendo». Á sombra do poder de Polanco, unha boa parte da clase política española aplicouse estoicamente á máxima zapatista e mandaron obedecendo sen outro libreto que o se escribía nas editoriais de El País ou Cinco Días, se locutaba na SER, e se visualizaba por Localia ou, dixitalmente, por Canal+, a CNN.es ou Cuatro. Non caerei no exceso de dicir que todos os fíos os manexaba don Jesús, pero a onde el non chegaba, mandaba sempre recado.
O Gran Poder nunca ten medida e pode exercerse á luz do día ou no acubillado espazo dos sottogobernos. Con indubidábel intelixencia Jesús de Polanco xogou en todas as canchas con rotundos éxitos e tería sido un cándido inxenuo se non o tivese feito. Máis temido que amado (como os maquivélicos príncipes), ou máis amado que temido (como os mestres republicanos) negociou coa política, a cultura e a comunicación.
Estes días entre apoloxías, revelacións sinceras, hipocrisía institucionalizada, especulacións, boutades e cinismos varios, saberemos algo máis do home e da súa historia, aínda que tamén teremos que ler sonoras estupideces como as de Enric Sopena que vai camiño de converterse nun Jiménez Losantos posto patas arriba. O director de el.plural.com escribe: «A Polanco el integrismo neocon le impidió “ser neutral”. No cayó en la trampa de la equidistancia. Aquel a quien no le dejaron ser neutral descansa ya en paz.»
O Poder nunca é neutral, Polanco nunca se confundiu con esta candidez, era intelixente e endexamais se lle pasou pola cabeza crer no neutralismo nin nos negocios nin na política. Sopena sábeo pero fai como se non o soubese para facernos a todos un pouco máis parvos. Leonardo Sciascia dicía que non hai nada máis parecido a un cretino de esquerdas que un cretino de dereitas. Sopena está aí para quen aínda teña dúbidas.
Unha cousa é a liberdade de expresión e outra a libertinaxe. O xuíz da Audiencia Nacional, Juan del Olmo, ao ordenar o secuestro do número 1.573 da revista El jueves acaba de obrigarnos a dar un chimpo de carneiro cara ao pasado. Entende o maxistrado que a estampa coa que abre a súa portada é constitutiva do delito de inxurias aos Príncipes de Asturias e de menoscabo do prestixio (?) da Coroa e subliña que a caricatura na que aparecen é «claramente denigrante e obxectivamente infamante».
Denigrante e infamante é a trastempada acción censorial e o suposto prestixio da Coroa vai tardar moitísimo tempo en ser restaurado. A decisión que, de certo, será aplaudida polo coro constitucional é un insulto á intelixencia. A miña solidariedade coa revista que na súa primeira etapa ironizaba poñendo o lema «by appointment of the King» na súa capa. Houbo un tempo, en que en presenza dos Reis, os únicos que tiñan dereito a dicir as verdades incómodas e a trasgredir o (políticamente) correcto eran os bufóns. Hoxe en día nin iso. Porca miseria.
A profética previsión de José Saramago respecto da futura absorción de Portugal polo Reino de España é a causa dunha feliz barafunda en El País e, ao tempo, dun pequeno e previsíbel terremoto patriótico no Estado veciño. A reedición no século XXI da filipina anexión de Portugal por España é máis un produto da fábrica imaxinativa de Saramago que un proxecto dunha Realpolitik.
Para o autor do Ensaio sobre a cegueira, Portugal sería unha autonomía dentro de España, bautizada agora como Iberia. «Não iríamos ser governados por espanhóis, haveria representantes dos partidos de ambos os países, que teriam representação num parlamento único com todas as forças políticas da Ibéria, e tal como em Espanha, onde cada autonomia tem o seu parlamento próprio, nós também o teríamos» sentenza Saramago para quen «seríamos aqui aquilo que os catalães querem ser e estão a ser na Catalunha.»
Retrúcalle o xornalista do Diário de Noticias apuntando que «algumas das províncias espanholas também querem ser independentes» e zanxa o Nobel asegurando que «a única independência real que se pede é a do País Basco e mesmo assim ninguém acredita.» O escritor portugués ten unha fe ilimitada nas capacidades de España.
A España-que-se-rompe por mor da atroz política de concesións do goberno Zapatero aos nacionalistas preséntase aos ollos do escritor portugués como un espazo político e económico dotado dunha irresistíbel capacidade de atracción. O estudo do castelán e a penetración das empresas españolas son argumentadas como indicadores da inevitábel «incorporación» de Portugal á órbitra de España. A forza do campo gravitatorio do novo Estado filipino español é ridículo se se compara coa que exerce en Lisboa e Madrid a República Imperial dos Estados Unidos de América, pero aquí a veciñanza territorial semella ser o factor desequilibrante da quimeira proanexionista.
Aínda que o correspondente de El País a reinterpreta como lle peta, A jangada de pedra narra menos o proceso de integración que o proceso de segregación dos dous Estados peninsulares respecto do espazo político que lle sería propio na Unión Europea. O romance ten a vocación de exorcismo literario fronte aos perturabadores males do isolacionismo da República portuguesa e do Reino de España respecto á daquela refulxente Comunidade Económica Europea.
É bastante improbábel que Portugal poida ser taxonomizado con un Estado fallido e que o seu destino histórico sexa ser papado por un Estado que xestiona penosamente a súa bagaxe plurinacional. De disolverse o Estado portugués nalgún espazo político faríao no seo da Unión Europea e non en España. Nin Aznar, nos seus máis delirantes soños como Oitava Potencia Mundial, chegou tan lonxe.
José Saramago é un grandísimo escritor e hai sobradas razóns para que fose acollido cos brazos abertos na nosa República das Letras. Ben asimilado pola nomenklatura cultural do Reino de España, é posíbel que considere que o novo Estado de Iberia había ser un agarimoso anfitrión da vella Lusitania. O vello Marx non se cansaba de repetir que a existencia determina a conciencia e non lle faltaba razón. Con todo, é máis doado que un escritor portugués entre polo ollo de agulla do Cervantes que Portugal sexa recibido en condicións de igualdade nun Estado forxado sobre o desequilibrio económico dos seus territorios, a asimetría política e unha uniformización cultural sobradamente pailoca.
Tardará en apagarse a polémica acendida polo artigo de Josu Jon Imaz. Unha apresurada lectura é usada para salientar a énfase que pon na vía policial para dobregar a ETA. Outra interesada ollada vale para reducilo a unha emenda da posición estratéxica do lehendakari. Afortunadamente, o artigo ten moita máis substancia.
1. O principio de non violencia e o compromiso de respectar os dereitos humanos, utilizando, única e exclusivamente, as vías políticas democráticas. 2. O principio de non exclusión e o compromiso de respectar o dereito de participación de todas as sensibilidades políticas, sociais e territoriais, que queiran facelo. 3. O principio democrático e compromiso de respectar a vontade popular e o exercicio e o dereito a decidir da sociedade vasca. 4. O principio de igualdade e o compromiso de aceptar que todos os proxectos políticos defendidos democraticamente deben atopar as vías para a incorporación no ordenamento xurídico. 5. O principio de respecto á pluralidade e o compromiso de non impoñer/non impedir o exercicio dos diferentes sentimentos identitarios presentes na sociedade vasca.
As condicións
As primeiras e máis afusquinadas interpretacións suxiren que o presidente do PNV cancela a estratexia autodeterminista, pero Imaz non refuta a ferramenta, lembra, iso si, unha incómoda condición procedimental: «A consulta ten un prevío: o acordo» e salienta que o referendo deber ser a ratificación dun acordo previo integrador. Un acordo que aínda non viu a luz en Euscadi.
Descarta, en consecuencia, a consulta cidadá formulada «como escenario de acumulación de forzas para unha confrontación política» e non como consecuencia dun consenso maioritario. Na súa idea hai que tomar a iniciativa política «nun camiño de integración» que permita «acadar de forma efectiva unha maior cota de autogoberno». E oponse a crear un clima de confrontación que non vai adiantar un consenso maioritario e que ademais pode converterse nunha alentadora coartada para ETA.
A estratexia
Hai tempo que Josu Jon Imaz explicitou o seu rexeitamento da política como confrontación impositiva: «O obxectivo estratéxico deste país non ten que ser enfrontarse a España, senón cativala e gañar a España, en termos de gañar confianza. Por que? Porque o pacto, o acordo e a bilateralidade esixen confianza. Polo tanto, eu non quero enfrontarme a ninguén, eu quero cativar».
A política como engaiolamento, non como confrontación, ese é o fío co que se tece a estratexia do presidente do PNV. Un fío quizais demasiado fráxil para soportar as altas tensións que deliñan o xogo político en Euscadi e a blocaxe á que está sometido seu autogoberno tras o rexeitamento do Plan Ibarretxe.
A consulta posíbel
No medio dun balbordo mediático non vai faltar ocasión de ver como se despelexa maximalistamente a Imaz, malia ser o principal coidador dos principios e das condicións que son imprescindíbeis para exercer o dereito de autodeterminación con garantías. Sobre todo, con garantías democráticas do seu éxito. Sen avances nas condicións políticas do acordo, a consulta non será máis que un fetiche, un aceno baleiro de soberanía ou un canellón de mala saída. Todos o saben, pero só o moderado Imaz ten a coraxe de dicilo.
Bos Aires sob a neve. Case nove décadas sen branca compaña. Chegou coas vacacións de inverno, precedida de alarmantes anuncios sobre a pouquedade de combustíbeis. Escaseza de calefactores e roupa de abrigo; disparáronse as vendas de luvas, camperas, gorros e bufandas de lá. A onda de frío polar non sabe de fronteiras pero si de clases. A ruda friaxe azoutou o altiplano, o cordal dos Andes e lambeu logo a estrema do Cono Sur con fame atrasada. Unha vintena de mortos na Arxentina e outros tantos sumados nos afriados países veciños. A estatística non é moi exacta porque os invisíbeis son difíciles de contar.
Son moitos, con moi pouco, non pode pagar os 20 pesos que cobran polo cuarto da pensión. Os indixentes fan noite no refuxio. Fóra, menos seis graos. E neve. «O clima, escribe John Berger, axuda en certa medida a regular a fronteira entre o público e o privado.» A vaga de frío permite trazar tamén a fronteira entre dentro e fóra, entre os que están ao coidado da calor e os que están entregados á morte certa. O frío sinala, mundo adiante, os lindeiros da exclusión. A democracia non vale para nada cando o mercurio cae por debaixo de menos seis graos.
A Eduard Berstein, pai do reformismo socialdemócrata, un grandehome do SPD, Ignaz Auer, deulle un consello para que se coidase dos seus excesos declarativos: «Eduard es un asno; esas cousas fanse, pero non se din». Unha das bestas negras dos demócrata-cristiáns de Alemaña e actual ministro de Interior, Wolfgang Schäuble, tampouco é moi dado a refrear a súa acendida retórica. Coa súa última proclama fixo estourar un grande balbordo mediático que deixa en mal lugar a Angela Merkel e avergoña á Gran Coalición.
Schäuble queixouse a Der Spiegel das pexas xurídicas que impiden ao Estado alemán responder acaidamente á amenaza yihadista. Entende que é precisa a redución do garantismo legal e avoga por novas licenzas represivas como «a eliminación controlada de terroristas e sospeitosos», o establecemento do «delito de conspiración» ou a institucionalización de campos de internamento especiais. Con este novo repertorio, segundo o ministro alemán, o Estado de Dereito estará en condicións de facer fronte ás novas amenazas do fundamentalismo islamita.
Schäuble non propón nada que outrora non se teña levado á práctica na Europa democrática. O asasinato selectivo de elementos «subversivos» conta cun triste historial (cando menos) en Irlanda do Norte, Alemaña, Francia e no Reino de España. A idea de que a democracia se salvagarda nos sumidoiros do Estado serviu para enriquecerse con fondos de reptís e para xustificar algúns dos desmandos maiores contra os dereitos humanos.
A alarma global
Cambian os tempos e Schäble trata de verificar se mudaron tamén as vontades democráticas. A vaga de medo arrincou co 11-S e engordou cos atentados do 11 de marzo de 2004 en Madrid e o 7 de xullo de 2005 en Londres axudando a erguer non só unha industria do medo senón tamén unha cultura do medo. Como subliña Mike Davis en As cidades mortas, «os estudos do medo [ou a chamada «sociofobia»] xurdiron como o novo nicho quente da academia». Desde aquela a bibliografía dos temores medrou que dá medo. Neste novo clima emocional a tensión entre liberdades e seguridade é especialmente adversa aos avances libertarios. A sociedade do risco lévase mal coa ampliación e protección de dereitos e liberdades.
O procedemento de alerta cidadán non é novo. Todo o século XX, desde a revolución de 1917, está asulagado por vagas de terror: primeiro o Terror Vermello, despois o pánico na posguerra mundial, a seguir o arrepío pola inminencia dunha guerra nuclear de destrución mutua asegurada, e nos oitenta as vellas/novas paranoias da chamada Segunda Guerra Fría. Leva toda a razón Davis: «o medo converteuse no principal contrapeso para o xiro á dereita desde 1980».
Medo sempre, medo en todas partes
Zygmunt Bauman escribiu en Medo líquido serias advertencias sobre as novas formas do terror e da súa xestión gobernamental, industrial e cultural. A partir do 11-S (antes quizais co pánico tecnolóxico ao efecto 2000) o centro de gravidade da civilización occidental é inequivocamente o medo. A Bauman gústalle enfatizar a situación paradoxal na que vivimos: «Foi precisamente nesa parte na que se goza dunha seguridade e unha comodidade sen precendentes [...] onde a adicción ao medo e a obsesión "securitaria" realizaron progresos máis espectaculares nos últimos anos. Contra toda proba obxectiva, as persoas que vive na maior comodidade rexistada na historia síntense máis ameazadas, inseguras e atemorizadas, máis inclinadas ao pánico e máis apaixonadas por todo o relacionado coa seguridade e a protección...»
Bauman recupera a sentenza coa que Lucien Febvre resumiu a experiencia de vida no século XVI: «Peur toujours, peur partout.» O novo eslogan da industria do medo e seguridade autoritaria.
O enfoque descartado
Longa cita de Bauman. «Á vista das probas que dispoñemos até o momento poderiamos aventurarnos a afirmar que cando (ou se) os actos terroristas acaben perdendo intensidade, será malia (e non grazas) á crúa e esmagadora violencia das tropas militares, que só serve para fertilizar o terreo no que o terrorismo florece e impedir a resolución dos problemas sociais e políticos previos, que son os únicos que poderían cortalo de raíz. O terrorismo debilitarase e finará só cando (ou se) se corten e arrinquen as súas raíces sociopolíticas. E, iso por desgraza, precisará de moito máis tempo e esforzo que unha simple serie de operacións militares de castigo e, mesmo, que un conxunto de accións policiais por moi exhaustivamente preparadas que estexan» [Medo liquido, Paidós, Barcelona, 2007, páx. 142]
O enfoque adevecido
Outro extenso parrafeo de Bauman. «Os perigos que máis tememos son inmediatos; comprensibelmente, tamén desexamos que os remedios sexan inminentes, "solucións rápidas" que proporcionen alivio ao momento, como analxésicos listos para levar. Aínda que as raiceiras do perigo poidan ser entreveradas e complicadas, desexamos que as nosas defensas sexan simples e estean preparadas para ser usadas aquí e agora. Amólanos calquera solución que non prometa efectos rápidos e fáciles de acadar, e que, en cambio, precise de moito tempo antes de que poidan apreciarse os seus resultados. Máis aínda moléstannos as solucións que requiren que prestemos atención aos nosos propios defectos e faltas, e que nos instan —ao xeito socrático— a "coñecernos a nós mesmos". E aborrecemos por completo a idea de que, neste senso, son poucas ou nulas as diferenzas entre nós, os fillos da luz, e eles, a camada da escuridade [idem, pp. 148-149]
A solución Schäuble
Non por ir advertidos, imos abraiarnos menos. Wolfgang Schäuble unicamente puxo altavoz ao que algúns colegas queren facer en silencio. Unha solución express, directa, ruda e de alivio inmediato: a eliminación controlada de terroristas e sospeitosos. Vítima dun atentado que o atou de por vida a unha cadeira de rodas, Schäuble séntese lexitimado para exercer como o profeta armado da nova seguridade europea e faino sen medo a que se lle recorde que tivo que demitir da xefatura do CDU por ter aceptado en 1994 unha doazón ilegal dun traficante de armas ou que as súas reiteradas proclamas racistas son un chamado a violencia.
Para o triunfo da reedición autoritaria das nosas democracias, Schäble, e outros como el, saben que o medo ten que deixar ser líquido para pasar a ser gasoso. Un medo líquido, con todo, é repreixábel e conducíbel democraticamente. O verdadeiramente incontrolábel é o medo gasoso, ese que se mestura e confunde co aire que respiramos e que finalmente nos abafará. Canto máis nos encore, máis decididos estaremos a sacrificar as nosas liberdades a cambio da nosa sobrevivencia.
Como as seriestelevisivas das que somosamadores, a política tamén pecha a súa tempada cos avances dos spoilers e as sorpresivas cliffhangers. Así, Zapatero está empeñado en culminar a súa terceira tempada forzando un brillante e inesperado xiro político. Os spoilers, que se esgotaron presentando a ZP como presidente pato coxo, quedaran fichados como malintencionados ou fallidos augures. Nos últimos capítulos o Presidente protagonizou abraiantes e vibrantes episodios. A súa vitoria parlamentaria fronte a Rajoy, as remudas no seu gabinete e a fichaxe do temperamental José Bono indican un sensíbel cambio das condicións político-anímicas de Rodríguez Zapatero.
Zapatero e o seu equipo de colaboradores evidencian, unha vez máis, que son uns excelentes xestores dos problemas en frío. Vale dicir que son moi bos nas xogadas de estratexia e a balón parado. Moito peores cando o partido está quente e rompido o centro do campo e toca improvisar estratexias para defenderse achicando ao contrario. O contraataque de Zapatero é sempre mellor ca súa defensa. Rajoy esqueceuse e perdeu. Perdeu moito: derramou a iniciativa política; esgotou o seu cansino discurso sobre as concesións a ETA e fendeu as fráxiles expectativas que lle restaban como un líder no que confiar unha próxima vitoria. Despois do 14-M, a do 3 de xullo é a maior derrota política de Mariano Rajoy. A súa recuperación anímica será dura, longa e difícil.
O cambio de ministros tramado por Zapatero sérvelle fundamentalmente para liberarse dalgún incómodo lastre, para poder arrodearse de dúas eminencias (culturais e científicas) e para suxerir que na Moncloa xa se pensa ao longo prazo posto que, de sermos realistas, a xestión gobernamental das novas fichaxes poucas realizacións poden achegar. Nos minutos do lixo, Soria, Molina e Chacón permitirán facer unha mellor campaña electoral e abrandar algunhas políticas sectoriais encistadas, e tamén valen (e moito) para subliñar que o engado de ZP non chegou a súa fin e que aínda é quen de convocar á súa beira a unha boa parte da esquerda ilustrada deste Reino.
Pola súa banda, o reenganche de Bono é un comodín inesperado para armar beneficiosas mensaxes. Serve como certificación aparente de que as familias socialistas volven estar reunificadas unha vez afastados os extremosos proxectos federalizantes e finiquitado de vez o proceso de paz en Euscadi. Tamén é moi útil para redireccionar aos electores do socialismo conservador cara á casa común e evidencia a notábel dose de pragmatismo coa que se trama a estratexia inclusiva de Rodríguez Zapatero (só lle resta ofrecerlle a presidencia do Senado a Pascual Maragall para completar a cuadratura do círculo).
O regreso do ex-ministro pródigo pode crear tensións e problemas pero afianza decisivamente ao Presidente na súa determinación para arrebatar a portavocía das políticas de orde ao Partido Popular. Zapatero, na vindeira tempada, xogará tanto solidez conservadora de Nicolás Zarkozy como ao engado progresista de Segolene Royal. A Zapatero comeza a gustarlle o seu novo guión: un presidente duro na defensa do Estado de Dereito pero comprometido coa ampliación do seu Estado de Benestar. Primoroso con toda forma de pluralidade que non amenace a unidade. Coidadoso coas liberdades mais entregado (de agora en diante) á seguridade.
Na cuarta tempada, Zapatero será un hibrido de Bamby e Robocop, de Godzilla e Heidi, de Mr. Bean e Lara Croft... El xa sabe que para gañar hai que ser un candidato para todos os públicos. Non me tomen moi en serio que seguramente todo isto será outro descarriado spoiler.
Entre as uvas, este cuestionario que contesto sen darlle moito tempo á reflexión. O principal risco do meu carácter? Unha paciente impaciencia. A calidade que prefiro nun home? Humor e intelixencia. A calidade que desexo nunha muller? Humor e intelixencia. O que máis aprecio nos meus amigos? As súas agarimosas críticas cómplices. O meu principal defecto? Ser moi testán. A miña ocupación preferida? Ler e escoitar a xente que ten cousas que contar. O meu soño de dita? Que me siga sorrindo a fortuna como até agora. Cal sería a miña maior desgraza? A perda dos meus máis queridos. Que quixera ser? Amigo de John Berger. Onde desexaría vivir? Na Veiga de Cascallá, en Rubiá, ou no Ezaro. A cor que prefiro? Azul. A flor que prefiro? Os caraveis vermellos. O paxaro que prefiro? As merlas e as rulas. Os meus autores preferidos en prosa? Fran Alonso, Cid Cabido, Xosé Luís Méndez Ferrín, Cunqueiro, Otero Pedrayo, Rosa Aneiros, John Berger, García Márquez, Agusto Monterroso e Paco Ignacio Taibo II. Os meus poetas preferidos? Fran Alonso, María Lado, B. Atxaga, Gioconda Belli. Os meus heroes de ficción? Daniel Fierros, un escritor de novelas policiacas que se complica a vida como detective, ou Pío Manterola, un xornalista a quen lle encanta meterse en camisas de trece varas. Ambos os dous nacidos da imaxinación de Paco Ignacio Taibo II. As miñas heroínas de ficción? Amélie. Os meus compositores preferidos? John Coltrane que agora está interpretando My Favorite Things que é de 1961, o meu ano. Os meus pintores predilectos? O Bosco, Francisco Mantecón, Tapies, Menchu Lamas e o calígrafo Lázaro Enríquez. Os meus heroes da vida real? O Foucellas e Agusto César Sandino. As miñas heroínas históricas? Petra Kelly. Os meus nomes favoritos? Pedro e Mariña. Que detesto máis que nada? A estupidez e a maldade. Que caracteres históricos desprezo máis? A intolerancia e o mesianismo. Que feito militar admiro máis? A resistencia sandinista en Masaya contra a Garda Nacional somocista. Que reforma admiro máis? A conquista do sufraxio universal. Que dons naturais quixeras ter? Saber entender a música. Como me gustaría morrer? Sen sabelo. Estado presente do meu espírito? Como diría Manu Chao: malalegría, estou feliz pero me amolan as inxustizas, Feitos que me inspiran máis indulxencia? Todos os que son debidos ao exceso de afecto. O meu lema? «Dicimos que algo é imposíbe cando non o desexamos» (como ben lle gustaba recordar a Enrico Malatesta).
Isto xa foi comentado. No Consello da Xunta do pasado xoves o Presidente Touriño impuxo ao seu gabinete a moratoria de toda campaña publicitaria e propagandística durante o tempo electoral. Onte acudiu a vender as obras públicas que se fixeron en Vigo, plasmación dun compromiso «como nunca existiu nos 20 anos anteriores». Espectacular e coherente. De que materia está feito o noso Presidente?
Coa mesma e por segunda vez, Touriño renunciou a participar nun debate televisivo. Ofreceu as súas razóns: «Nunca contribuirei nin a tapar os candidatos nin a condicionar ou perturbar o debate dunhas eleccións que son municipais». Elnontapaaninguén. Unha modestia fascinante.
O gran problema de Touriño é a súa natureza demediada, ese esgazamento entre a súa pretensión de ser o presidente de todos os galegos e a súa condición persoal e intransferíbel como secretario xeral dun moi utilitarista PSdeG. Como secretario xeral impónselle a natureza electoral depredadora, como presidente domina unha natureza cesarista superadora de todos os intereses privativos. Abanea entre as dúas, unhas veces vaille e outras venlle.
Touriño sabe que é o gran argumento electoral do PSdeG, neste momento de resolución municipal mesmo moito máis que Rodríguez Zapatero. Na posta en escea os alcaldes do PSdeG son «os alcaldes do Presidente», a ningún lle incomoda verse tapado polo Presidente Touriño, ser arroupados polo máximo Poder fainos electoralmente máis competitivos, estar perto do Gran Conseguidor multiplica as súas posibilidades de éxito nun dos países máis clientelares do mundo-mundial.
Outras veces, Touriño faise invisíbel. Desaparece cando a súa imaxe presidencialista pode verse devaluada ou abertamente cuestionada. O Presidente unicamente se mostra en foros con audiencias cativas ou entregadas. Non está disposto a asumir ningún risco. Só salta ao terreo de xogo para gañar. A opción é intelixente, pero non o fai moi críbel.
Un experto en marquetin electoral, Enric Ordeix, defende que «se vota moito máis polo que se oe dicir sobre os políticos que polo que eles en realidade din». E comeza a oírse (sobre todo entre os do seu partido) que Touriño nunca dá a cara nas duras e que iso non lle fai ningún ben. Pero claro que con Touriño nunca se sabe se realmente é el, o que está en todo, ou o outro que sempre se agocha, xa que dicir, din exactamente o mesmo un co outro. Gastan as mesmiñas esculpatorias palabras.
Consumida unha quinta parte da campaña La Voz de Galicia publica a súa primeira sondaxe electoral. A entrega dominical ordena a pole position dos comicios na Gz-8 e faino coa autoridade que lle outorga a precisión de encuestas anteriores e, sobre todo, a verosimilitude dos escenarios que presenta. As enquisas que prepara Sondaxe para La Voz teñen un plus de credibilidade adicional ao facerse dentro dunha serie longa de esculcas, aínda que acheguen sempre unha velada carga de discrecionalidade por non ser o Grupo Voz un conglomerado mediático moi dado á despaixonada neutralidade política. Como sexa, a súa calidade, como nas grandes novelas, baséase na indiscutíbel verosimilitude da súa trama.
As sondaxes son tan denostadas como tidas en conta e por moito que nos debrucemos nelas nunca estaremos certos de se sirven para representar un estado de opinión, para condicionar as preferencias cidadáns ou para ambos dous fins ao mesmo tempo. A posición referencial que La Voz ten no sistema de medios galegos fai impesábel pasar por alto os seus vaticinios. Un botón de mostra: no inquerito sobre o Clima social e político que realizou a Consellaría de Presidencia o pasado marzo, o 52% das persosas entrevistas dicían ler La Voz de Galicia, seguíalle a moita distancia o Faro de Vigo (17,7%) e El País (6%). Nos demais soportes ningún medio acadaba unha posición hexemónica tan indiscutíbel: a Cadena Ser, entre as radios, contabilizaba o 30% e a Galega o 18%; nas televisións a Galega faciase co liderato cun mínimo 18% e a TVE con 16%.
Tendencias
A nova entrega de La Voz introduce algunhas novidades respecto da diagnose realizada na precampaña pero mantén as grandes tendencias no comportamento electoral. A saber, na Gz-8 o Partido Popular xoga a defensiva, sen capacidade para ameazar seriamente as maiorías progresistas en ningures, e ten unha posición moi desafavorábel para reter as tres alcaldías que a día de hoxe xestiona. Os conservadores aumentan crédito en Vigo e A Coruña e caen en Ferrol e Santiago.
O PSdeG vai dacabalo dunha onda alcista que lle permite mellorar os seus resultados en Santiago e Pontevedra ou manterse, agás en Vilagarcia de Arousa onde o descoñecemento do candidato mingua as súas posibilidades. Acrecéntanse, con todo, as súas expectativas de facerse coas alcaldías de Vigo e Ferrol e de soster as maiorías absolutas onde actualmente as detentan.
As tendencias do BNG son as máis suxeitas aos condicionantes locais: ten boas expectativas en Ourense, unha manifesta recuperación en Vigo, outra moitísimo máis moderada en Lugo; desgástase minimamente en Pontevedra; corrixe levemente a súa caída en Ferrol e fica entalado nas outras grandes cidades (Santiago, Vilagarcía e A Coruña).
Decídese no Sur
Todo apunta que Juan Juncal perderá a alcaldía de Ferrol en beneficio dun tripartito con presenza de PSdeG, do BNG e da Esquerda Unida, que tamén amplia o seu oco electoral en Vilagarcía de Arousa. O partido dos indecisos será determinante nas dúas prazas máis desputadas da Galiza sudista.
Vigo semella camiñar cara á formación dun goberno de coalición que liderará Abel Caballero pero que terá en Santiago Domínguez o seu segundo home forte, especialmente se se materializa a tendencia á recuperación que demostra o BNG na cidade atlántica e que, se non erra a sondaxe, igualaría en representantes ao PSdeG. En Ourense, o candidato do BNG, Alexandre Sánchez-Vidal, a pouco que se erosione o crédito de Enrique Nóvoa, pode facerse coa alcaldía asestando un duro golpe ao sistema de poder do baltarismo.
As expectativas en Ourense e Vigo están unicamente empardecidas pola mantenza de grandes bolsas de indecisos que engordan, respectivamente, até o 32,6% e o 27,9%. Pola contra, botan un pouco de luz esperanzada os datos achegados no avance de La Voz de onte: a valoración da acción do Goberno galego supera amplamente o da xestión local en Vigo, o que pode interpretarse como un aval ao labor do PSdeG e BNG, e en Ourense a estima política do Goberno Central supera a do poder local e a da Xunta iguálao.
Coda
A posición privilexiada de La Voz permítelle algúns encantamentos, un deles é que a súa sondaxe faga esquecer os auténticos resultados electorais de hai catro anos e reemprazalos por unha especulativa pole position. Alguén pode dicir que a carreira non fixo máis que comezar e que quedan por diante aínda doce voltas. Ten toda a razón, pero os corredores digan o que digan non deixarán de ver no seu retrovisor os datos que hoxe imprendou o xornal coruñés.
O embaixador no Vaticano acudiu a bendicir ao seu herdeiro consistorial e aproveitou o primeiro mitin de campaña para proclamar a súa adversión estratéxica ás coalicións. Francisco Vázquez nunca as precisou, foi sempre xestor de maiorías absolutas e absolutísimas. Ser a icona coruñesista do Grande Alcalde limitou a súa proxección política fóra da sombra alongada da Torre de Hércules, pero a súa incapacidade para o diálogo e a converxencia política cos demais tamén impediu ao PSdeG ser alternativa de goberno en Galiza durante unha longa tempada.
Hexemonía conservadora, complemento vazquista
O vazquismo foi moito máis que a expresión dun localismo extremoso, era igualmente a variante municipalista do bipartidismo de carimbo felipista, o seu necesario complemento local. A cesión estratéxica de Galiza a Alianza Popular, ideada por Felipe González e Alfonso Guerra, como garantía de inclusión no sistema da dereita conservadora, derivou despois cara á renuncia do PSdeG a discutir seriamente a ultrahexemonía do Fraguismo.
A solución alternativa ao proxecto de Galiza –como a Baviera do Partido Popular– pasaba por unha coalición do PSdeG co BNG, algo que era irreconciliábel co levadura ideolóxica esencial do vázquismo: a redución da política a un xogo de dous e a imposición dun réxime de aparheid insitucional ao nacionalismo galego.
Sen maiores problemas internos, o PSdeG asumiuse resignadamente como complemento do PPdeG e non como a súa alternativa mentres que non madureran as condicións necesarías para callar unha maioría electoral de seu. A accidentada historia do Goberno tripartito de González Laxe alentou o isolacionismo estratéxico dos socialistas en Galiza. Había poder suficiente en Madrid e na rede de grandes concellos como para esperar, pacientemente, pola chegada do natural relevo turnista do PPdeG, unha vez que se producise a desaparición biolóxico-política do Gran Patrón.
Co PSdeG emburullado na política de agardar e ver, nunca se pretendeu seriamente remover as bases sobre a que se foi consolidando vagarosamente o Fraguismo como fase superior do bipartidismo invertido que se ensaiou en Galiza durante dezaseis anos.
Aborrecemento das políticas de coalición
Aínda hoxe, o vazquismo comparte coa dereita galega a consideración das políticas de coalición como malformación democrático. Alberto Núñez Feixoo comprometeuse xa a que o PPdeG gobernará unicamente onde sexa maioritario sen pactos municipais con ningunha outra forza. O goberno como herdade da forza máis votada é un dos trazos comúns do ADN ideolóxico dos conservadores populares e dos conservadores socialistas do, hoxe desdebuxado, bonovazquismo.
O bipartidismo como fórmula de despluralización democrática aborrece as políticas que pacto que lle dan audiencia a terceiras forzas. Fagocitado o centrismo galeguista polo rexionalismo forte do PPdeG, marxinalizada primeiro a tradición comunista e acollidos despois os seus refugallos na Casa Común do PSOE e absorvido o outro nacionalismo de esquerda no proxecto común do BNG), a simplificación da representación política que se impuxo en Galiza parecía sentar as prometedoras bases dun sistema político de dúas forzas e media.
Partido Popular e PSdeG, dúas forzas cos atributos de poder, asentadas en explicitos consensos de repartición de infuencias, gobernos e territorios, e o BNG, media forza testimonial instalada nos arrabaldes institucionais como proba concluínte da inclusividade da democracia autorizada polo xa afastado golpe do 23-F.
No PSdeG as cousas comezaron a cambiar no momento en que no Reino as maiorías absolutísimas as tiveron outros e tamén cando, tras o sorpasso electoral do BNG, unha nova fornada de dirixentes socialistas (sen poder local) repararon na fraxilidade do seu plan de pensións políticas para o posfraguismo.
Coalicións? Non tan excepcionais
Os gobernos concertados e xestionados por máis dun partido unicamente constitúen unha excepcionalidade no Estado español. Hai tempo La Vanguardia publicou un dossier de Jordi Matas e Josep M. Reniu sobre «A arte de gobernar en coalición» que achegaba datos reveladores: na Europa-15, no período 1945-2000, a solución dominante foi o goberno de coalición (72,3%) e o residual o goberno partidario (27,3%). Entre 1980 e 2006, nos gobernos das autonomías a repartición está máis equilibrada aínda que é levemente beneficiosa ás teses monopartidistas (51,6%). Os executivos dos municipios cataláns de máis de 10.000 habitantes, entre 2003 e 2006, resolvéronse nun 77,4% dos casos con alianzas multipartidistas. No Goberno do Estado, iso si, non coñecemos outra cousa que gobernos unipartidarios.
Así as cousas, non é difícil concluír que a democracia pluralista non lle escapa ao goberno en coalición, é a democracia autoritaria á que lle produce arrepío. Hoxe a voz maior achegará unha primeira proxección sobre cales van ser as solucións de gobernabilidade nas grandes cidades galegas. Haberá que facer as contas, pero unha cousa está ben clara: onde moitos vemos unha solución esperanzadora, Francisco Vázquez só ve un perigo aterrador, unha anomalía democrática. Menos mal que o Vaticano ten un goberno autocrático, infalíbel e monocolor como ben lle presta ao ex-Gran Alcalde da Coruña.
Nun brote de finezza, o Presidente Touriño instituíu a moratoria das accións publicitarias do seu gabinete no tempo electoral. Nos quince días da campaña cesará o axitprop gobernamental para evitar que se lles critique por utilizar fondos públicos en beneficio dos intereses partidarios de BNG e PSdeG.
Para que despois veña Romani Prodi a dicirnos que á política italiana lle sobra finezza e que a do Reino de España ten moita menos falsa delicadeza e que por iso nos vai moito mellor. A loanza débese a que o Primeiro Ministro italiano non sabe das liviandades simbólicas que nos gastamos no curruncho galaico.
Nos tempos mediatizados que nos tocaron, a suspensión das accións publicitarias do goberno representan tanto como a suspensión do propio labor de goberno. Sen publicidade, as políticas que lle dicimos públicas deveñen en simple xestión administrativa. O Goberno cesará nas súas funcións na vindeira quincena e cederá felizmente a iniciativa á Administración. Se isto non é o Reino da finezza xa me diran onde atopamos maior manifestación de sutileza.
A moratoria chega despois dunha afusquinada carreira propagandistica e inaugural que durou tanto como dous meses e medio. Inauguraron aqueles que tiñan calquera cousa que estrear e os que nada tiñan gastaron canto quixeron en papel cuché ou en papel periódico, en ondas ou fluxos catódicos. Non se acadaron as cotas eufóricas da Era Fraga pero ben que lle chegou. O exceso mercadotécnico forma parte do ritual democrático tanto como a pegada do primeiro cartaz ou o macadamadoin extremis de canta corredoira desfiuzada hai no país. Despois da cagada dos cheques en man para a manutención dos votantes residentes ausentes, a emenda de Touriño máis que oportuna, resulta un tanto oportunista.
Confío en que non o tomen a mal os membros do meu goberno pero a moratoria publicista máis que unha finezza resulta un sarcasmo. Hoxe mesmo, a conselleira Laura Sánchez Piñón fixo uns cantos quilómetros callados de esplendorosos anuncios. Ao seu paso deixaba unha enxurrada de promesas investidoras. Non era unha mala arte, debeuse simplemente ás forzas inerciais das semanas pasadas.
Que disgusto se vai levar don Emilio cando hoxe se asome ao mundo ou a súa sombra. De sabelo don Augusto Monterroso tería escribido: «Cando acordou o presidente, a publicidade aínda estaba alí.»
Comezou a campaña electoral (é unha forma de falar). Fóra da competencia «polas máis de 300 alcaldías que están en xogo na comunidade» (que precisa resulta ás veces a documentación da Gran Voz!), as elección son unhas primarias no Estado e unha reválida en Galiza. Os partidos do goberno de coalición piden un aval de continuidade para o cambio e o PP pide chance para unha «segunda modernización».
No revoltallo das palabras ben podemos extraviarnos. En realidade, no canto de modernización, o renovado Partido Popular de Alberto Núñez Feixoo ofrece o máis fiero continuísmo gobernativo. A súa hexemonía é local e deputacional e o seu futuro político depende agora dos micropoderes municipais e do poder discrecional das Deputacións Provinciais. No mercado de futuros Núñez Feixoo depende das súas cotizacións electorais en Vigo, Ourense e Ferrol. Que nada cambie é a substancia da súa proposta de renovación.
BNG e PSOE, pola súa parte, percorrerán o país para despexar o desencanto que por momentos se impón entre os seus electores máis esixentes: o padecemento dun cambio sen (grandes) melloras. Aventar os logros da Xunta non lles bastará e se realmente queren engaiolar aos cidadáns haberán de ofrecer con convicción un novo e gran salto adiante. Ser un pouco mellores que o PPdeG non será suficiente incentivo. Coidarse da autocompracencia é o primeira condición de sobrevivencia de calquera política de cambio en Galiza... e no resto do mundo.
No abano progresista haberá que elixir entre dous modelos: o do Grande Alcalde ou o da Coalición Sostíbel. O PSdeG privado do exemplo glorioso de Francisco Vázquez,converteu a López Orozco na icona do seu modelo de goberno absoluto e na súa vacina contra as dependencia coalicionais que magoan ao Presidente Touriño. No cabo oposto, o BNG acode para exorcistar os perigos canibalizadores do efecto Orozco e para ofrecerse non tanto como «goberno en solitario» senón como peza fundamental das coalicións de goberno. Ofrecer maiorías de gobernos plurais e estábeis, sustentábeis sobre acordos programáticos sólidos é a principal panca de apoio que ten o nacionalismo para facerse con novos poderes locais.
O alcance das mudanzas do mapa político local en Galiza vai depender decisivamente do grao de apropiación cidadá das tres grandes leccións que nos herdaron dezaseis anos de Fraguismo: unha, que a permanencia delongada no poder ten efectos perxudiciais para a saúde democrática das institucións; dúas, que toda acción de goberno non imaxinativa está suxeita á lei de rendemento decrecente tanto nos seus afectos cidadáns como nas súas capacidades de xestión; e tres, que as maiorías absolutísimas son o opio dos gobernantes. É bo repasar ben estas leccións se se quere pasar sen maiores agonías a vindeira reválida.
Teño para min que aos concellos de Galiza lles cómpre un tempo de coalicións e de solucións de goberno que obriguen a coidar dos consensos, a pensar en termos de transacción e a privilexiar a accesibilidade e proximidade coa sociedade civil que fermenta na innovación, na súa capacidade para xestionar as mudanzas, e na ideación de novas solucións para o noso vello e maldito problema de sempre: ser un carolliano país lento no que «fai falla correr todo o que se poida para permanecer no mesmo sitio» e no que «se quere chegar a outra parte hai que correr cando menos dúas veces máis rápido».
A política local(izada) obriga sempre a reparar no espazo. De feito, a precampaña electoral das municipais tornouse nun coctel remexido de corrupción do espazo urbano –coa visibilización dos alcaldes/promotores–, de deturpación do espazo de cidadanía –coa multiplicación de votantes ausentes de aquí e do alén–, e de confusión de espazos –coa privatización do gobernamental na rede clientelar do xenuinamente partidario como puxo en claro o continuismo da política de cheque en man na que se enzoufou o PSdeG inspirándose infelizmente no manual de boas prácticas caquiquís da Era Fraga–.
Como o cheiro do lixo, os nosos concellos achegan arrecendos doces e agres, salgaduras e acideces, e fermentos e carroñas que resultan do apodrecemento da acción dos seus gobernos e da falta de vida das sociedades civís locais. É quizais o que máis se achega a trasposición á política do «Espazo Lixo», que nos describe Rem Koolhass: «O "espazo lixo" é un Triángulo das Bermudas, unha cápsula de Petri abandonada: suprime as distincións, socava a determinación e confunde a intención coa execución; reempraza a xerarquía pola acumulación, a composición pola adición [...] O "espazo lixo" é aditivo, estratificado e lixeiro, non está artellado en diferentes partes, senón subdividido, despezado igual que o cadáver dun animal desgarrado...».
Un mundo no que todo se mestura e no que urxe separar, xa desde a orixe, o que é política democrática do que é a corrupción da democracia.
Remata o mes que estivemos en ningures e o BNG tíralle o po ao Dicionario de símbolos para debuxar, cos seus candidatos e candidatas ás alcaldías, unha estrela de cinco puntas. A vindicación da estrela como representación da liberdade e a razón e, segundo nós din na tradición da antiga Grecia, como icona da intelixencia, complétase fachendosamente coa presentación de candidaturas nos 315 concellos galegos. Un éxito, sen dúbida, da extensión territorial e social da organización frontista e a garantía dunha competición democrática plural.
A partir de agora será cuestión de calidade (das candidaturas e programas) e de cantidade (de votos). Teremos que agardar até o 27-M para comprobar a solidez municipal da oferta dun nacionalismo que, tendencialmente, presenta unha fasquía socioelectoral máis vilega e que aspira agora a recuperar o seu peso nos gobernos das grandes cidades e a ampliar tamén a súa audiencia nos menos accesíbeis microconcellos do país. Polo de agora zafouse con ben do seu primeiro grande obstáculo: aparecer minorizado na súa presenza territorial fronte ao PPdeG e ao PSOE, formacións de asentadísimas tradicións municipalistas.
Os agoiros continuístas sobre os comicios locais están moito máis cuestionados que hai uns meses. As últimas sondaxes da máis influente voz mediática poñen en claro que o Partido Popular xogará á defensiva e que ten limitadas opcións para mellorar os seus resultados na Galiza das 7 cidades.
Na Gz-7 a alternativa conservadora medirá o seu éxito tentando manter as alcaldías de Vigo, Ferrol e Ourense e non parece ter maiores posibilidades para facerse co bastón de mando en ningún dos grandes concellos que gobernan PSdeG e/ou BNG. O Partido Popular non ampliará a súa hexemonía municipal na Gz-7 nin na Gz-12 onde as súas aspiracións ás alcaldías de Vilagarcía, Narón, Oleiros, Carballo e Redondela son moi remotas. Terá, pola contra, que defender ás prazas de Vigo, complicada polo descenso do Partido Galeguista Sotista, de Ferrol, entoldada polas fantásticas decisións urbanomobiliarias de última hora, e de Ourense, onde o plus de credibilidade de Manuel Cabezas está parcialmente desbaldado polas comenencias empresariais de Novoa.
O PPdeG non gañará as elección na Gz-10 de aí que confie a súa sorte nos resultados das microautarquías rurais. Algunhas comarcas serán decisivas para abanear os equilibrios nas Deputacións: a Mariña Lucense, O Salnés, O Morrazo, o Golfo Ártabro, Ferrolterra, entre outras, e será na Galiza cartografiada cos trazos máis miúdos onde se verifique a solvencia electoral do PPdeG renovado por Alberto Núñez Feixoo.
Ao BNG e ao PSdeG tócalle medir a consolidación do cambio político, o impacto da súa acción de goberno na Xunta e, sobre todo, o alcance da transferencia de lealdades dos votantes conservadores cara aos novos xestores do poder autonómico.
Poidera aparentar que neste mes que estivemos en ningures nada cambiou, pero o espellismo do continuísmo comeza a esvaerse e a grande incógnita permanece aberta: recibirá o cambio político o aval e un novo pulo cidadán que permita superar o entalamento compracente no que amenaza instalarse?
«A radio tamén é un soporte literario. Digámolo doutra maneira, noutras xeografías, noutras culturas, ensaístas, dramaturgos, narradoras, poetas escriben para a radio. O medio xera corpus ensaísticos e creativos propios, específicos. Obras que logo subsisten autónomas e libres do soporte e do contexto para o que naceron.» Quen escribe é Ana Romani, condutora do «Diario Cultural» da Radio Galega, e faino a propósito da edición de Clío nas ondas onde Ramón Villares recompilou as súas colaboracións radiofónicas. Tras esa feliz iniciativa editorial, agora Laiovento achéganos –non menos felizmente– Caderno da Revolución Cultural de Xavier Queipo que reúne textos radiados no mesmo programa entre setembro de 2005 e outubro de 2006. 
