A cañeira de Caneiro

Galaxia habilitou no seu blog un recanto aberto á opinión de autores e colaboradores da editorial; aberto e libre para o exercicio de crítica e reflexión coa cultura e as letras de Galiza como preocupación troncal, un indiscutíbel valor engadido aos contidos informativos da editorial. Hai días que non os visitaba; descubro serodiamente que sumaron novas autorías, a de Xosé Carlos Caneiro, entre outras. A súa estrea é unha peza sobre o compromiso político dos intelectuais e as súas relacións co poder, un tema clásico que nunca deixa de ser de actualidade e ao que na súa edición de hoxe El País dedica unha ampla reportaxe asinada por José Andrés Rojo.

A liquidación moral da banda dos catro

Hai que ler a libérrima opinión de Caneiro aínda que aos mansos nos pareza que ten as feituras dun axuste de contas co estilo de Antonio Burgos, mestre de camorristas mediáticos. «¿Onde estaban?» é un texto de xuízo sobre o comportamento dalgúns dos intelectuais galegos máis relevantes no tempo de (des)goberno do Bipartito. Sen chamalos polo nome, Caneiro desestímalle compromisos, silencios, revindicacións e aplausos a Manuel Rivas (suponse), Suso de Toro (presumibelmente), Jaureguizar (aparentemente) e Antón Reixa (presuntamente). Todos eles maiores de idade con lombo ancho para cargar coas críticas e sobradas artes para contestalas, todos tamén con dereito a ser criticados sen omitirlles o nome.

Interésame menos a opinión que Caneiro ten do maltratado cuarteto que a que ten de si mesmo como intelectual que se retrata irado («Detesto ao intelectual orgánico») e arreponse porque os intelectuais orgánicos cando «gobernan os seus, calan», son «fieis ao partido e non á propia conciencia», facendo «do silencio o seu aliado», ao tempo que «castigaban aos discrepantes», se entregaban á haxiografía e á apoloxía dos poderosos, e «condenaban [aos disidentes] en nome da doutrina».

Onde estaban? Onde foi dar o compromiso de Rivas-de Toro-Jaureguizar-Reixa-et alii coas liberdades nos malfadados tempos que o opinador ourensán etiqueta como «neofraguismo», canda campaba «neste recanto do Noroeste» un goberno bipartito que «nos partía a alma». A banda dos catro é a responsábel principal da creación dun clima intelectual intolerante e inquisitorial e pregúntase Caneiro que credibilidade poden ter os intelectuais que tanto calaron e «que agora saíron do seu agocho e falan de novo en nome das liberdades».

Antes e despois de Caneiro

Na reportaxe de El País, Santiago Roncagliolo confésalle a Rojo que prefiere contar historias a establecer xuízos, ese non é exactamente o caso de Caneiro que compatibiliza a construción de densas historias ficcionadas e o oficio da opinión en La Voz de Galicia e que gasta tanto no xuízo da realidade como na fabulación. Interésame sobre todo o Caneiro-opinante, moito máis a partir da publicación de «¿Onde estaban?».

Sería doado cribar a hemeroteca e tirar da desmemoria unha restra de artigos nos que el mesmo loou os méritos dos mandatarios do Bipartito, críticas datadas, iso si, todas antes de que o capricho de don Santiago Rey mudase o humor da ecuánime La Voz de Galicia. Pero atrás queda tamén a lembranza das malas artes do Bipartito que quixo domalo sumándoo forzadamente a unha deostada listaxe de intelectuais orgánicos e escritores menores como Rosalía de Castro, Cunqueiro, Castelao, Fernández Paz, Ferrín, Fina Casalderrey, Casares, Conde, Rivas, de Toro, Blanco Amor, Miguel-Anxo Prado, Teresa Moure ou Neira Vilas. El rexeitou as glorias e preferiu o abeiro humildoso do señor de Sabón, mecenas e profeta desarmado das letras libres de Galiza e da voz da rúa.

O novo intelectual inorgánico

Todo iso carece agora de interese, o historicamente significativo é a (auto)vindicación de Xosé Carlos Caneiro como novo intelectual inorgánico de Galiza. A seguir o catálogo vivo das súas virtudes: A opinión sen as ataduras dos poderosos, a liberdade incondicional no uso da crítica, a exquisita independencia das forzas do mercado, a actitude desafiante ante todo abuso, a defensa intransixente da tolerancia, a súa fortuna vencellada aos padecementos dos discrepantes, voz e ánimo dos disidentes, mantedor incorruptíbel da orde xusta e o xuízo fundado na obxectividade, a intelixencia desposuída de toda caste de poder terrenal, a modestia como código de vida, a xenerosa entrega ao ben dos demais; unha emenda á totalidade do «mundo falsario e hipócrita» dos intelectuais orgánicos.

En El País José Andrés Rojo titula interrogándose: «Intelectuais domados?». O malpocado descoñece o advenimento providencial do noso intelectual inorgánico. Pola súa indocilidade e libertaria independencia Xosé Carlos Caneiro sábese condenado. E síntese «máis só, máis raro...» pero tamén «máis libre». Todo indica que se achega malfadadamente o tempo do seu martirio. Mentres non chega, eu (aínda que mergullado nas miñas necidades) acudirei puntualmente á lectura das súas columnas de liberdade e verdade en La Voz de Galicia para que, polo menos, o noso salvífico intelectual inorgánico non se sinta só na súa cañeira.