A política da risa

O 1-M agasallounos cunha primavera triste, ha de ser por iso que pasei por alto unha suxestiva achega de Antoni Gutiérrez-Rubí sobre o smart power, a risa política e a política do sorriso. O seu título é, de por si, un manifesto inapelábel: «Os tristes non gañan eleccións (Nin lideran, nin seducen, nin convencen)». E desde xa é recomendábel a súa lectura en toda ocasión en que a melancolía ou o pesimismo comecen a roernos a vontade ou a ilusión. Nas súas letras faise un feliz, erudito e divertido repaso polas virtudes intelectuais da risa como «aliada natural da política emocional, a política do futuro» e como expresión do smart power.

«O poder intelixente sorrí, non ameaza», salienta Antoni Gutiérrez-Rubí. O riso non é precisamente un punto forte do noso Quinto Presidente nin da súa amigábel administración. Unha carencia que nos enche de esperanzas. O seu «galeguismo cordial» ten unha expresión reprobatoria e severa que constitúe unha emenda a totalidade das súas palabras. Feijóo é un galeguista cordial que cada vez que ten ocasión de dirixirse aos galeguistas/nacionalistas/progresistas nos rifa. O seu é un «galeguismo cordial» amenazador, entregado a un hard power que trabuca convicción con autoritarismo.

Queremos novos argumentos para enfortecer o desexo e vontade de políticas do cambio en Galiza. Aquí teñen un de Gutiérrez-Rubí:

Estou convencido de que os tristes non gañan eleccións. Nin son capaces de liderar emocións positivas (sen as cales non hai proxectos, nin comunidade, nin esperanza). Tampouco a tristeza pode seducir nin infundir ánimos colectivos. Os que cren que é posíbel un proxecto político transformador e progresista desde a cultura do pésimo, do tráxico, do feo (do serio, do adusto, do severo) non se dan conta de que o concepto «canto peor, mellor» é o núcleo psicolóxico e cultural dos pensamentos autoritarios, que ceban o desánimo e o desacougo, para canalizala como raiba agresiva e ameazante.

Gutiérrez-Rubi recupera tamén unhas declaracións de Jaume Sanllorente, fundador da ONG Sorrisos de Bombai, que salienta que «un sorriso é o primeiro paso para a liberdade». Por aí debemos (re)comezar para enfrontar a tristura emocional e a súa irmá inseparábel, o aburrimento intelectual. A oposición, os resistentes e os disidentes para recuperar a iniciativa política necesitan, necesitamos, do concurso da política do sorriso e da gargallada fraternal, tamén do humor e a retranca. Unha oposición irada é unha oposición derrotada. Un goberno amargado é un goberno vulnerábel.

Sorpasso sen sorpresa

Xullo despídese con sondaxes triunfantes e alarmantes. Entendo razoábeis as consideracións de Fermín Bouza sobre a cociña dos resultados e a sobreponderación que se fai dos apoios ao Partido Popular pero, aínda así, creo que a entrega do CIS debería servir cando menos para acender as luces de alarma no PSOE e forzar un cambio da súa estratexia política ao respecto de tres ideas fixas que, ao meu entender, pesan negativamente na súa planificación do futuro.

Unha primeira que, co paso do tempo e as eleccións europeas, xa se depreciou bastante: aínda que a Depresión 2.0 estea aleitada fundamentalmente polo fracaso das receitas neoliberais iso non se vai traducir en custes electorais do PP como alternativa grotescamente neoliberal. Os descontos electorais da crise van a cargo de quen detenta o poder económico determinante; é dicir, o goberno do Estado e o PSOE. Os autogobernos do Partido Popular por moito que se agrave a situación económica e se dispare o desemprego nas súas comunidades poderán derivar, doadamente, responsabilidades e custes cara ao goberno de España. Se a evolución da crise, como se deduce das declaracións de Elena Salgado, acaba adoptando a forma dun U cunha base dilatada no tempo e haberá que agardar até 2012 para que o nivel de riqueza será equivalente ao de 2007, a cousa pinta fea para o PSOE.

Segunda. A denuncia da corrupción e corruptelas derivadas do caso Gürtel e o seu aproveitamento político producirá réditos electorais menores para o PSOE e resulta impensábel que descualifique a Mariano Rajoy na carreira presidencial cara á Moncloa. O que faría competitivo ao PSOE neste terreo non é a denuncia da corrupción doutros partidos senón poder acreditar o seu goberno cun catálogo indiscutíbel de boas prácticas. As dimisións de Bermejo e Alberto Saiz forzadas por desmandos de «jara y sedal» afean a conduta ética dos gobernantes do PSOE e neutralizan, en parte polo procedemento infame da xeneralización abusona, as trangalladas e corrupacións maiores do partido de Rajoy e as súas alegre compañías.

Terceira. O voto do medo non é a mellor estratexia para mobilizar ao electores do morno centrismo e da esquerda volátil. A día de hoxe a xordeira e enroque do PSOE é o principal estímulo dos abstencionistas. Tampouco axuda a mellorar as cousas o limitadísimo impacto positivo que están tendo as políticas económicas do goberno no referido a paliar o desemprego entre as mulleres e a xente nova, dous dos quiñóns máis importantes das reservas electorais do PSOE. Crer que se conseguirá a súa mobilización exclusivamente cunha política de valores resulta dunha candidez imperdoábel.

O centro de gravidade da política trasladouse cara a economía e a eficacia das solucións do goberno. A maior eficacia da realpolitik económica maior rendibilidade electoral. Non pesan as políticas de valores? Pesan pero, ao meu entender, fanno como valores de desconto; facelo ben coa política enerxética nuclear non suma pero resta se se fai mal xa que esgota o crédito verde que fronte ao PP facía máis vantaxoso ao PSOE en termos ecolóxicos.

Unha parte importante da base electoral progresista está abocada pola desmellora do seu benestar e ingresos a comportarse como homo aeconomicus e a xulgar ao goberno polo que lle pon no prato. Que o goberno se arrepuxera fronte á CEOE na mesa do diálogo social aforra unha nova fenda no descrédito pero pouco máis. E, sen paixóns mediantes, é máis que razoábel que un certo economicismo determine as preferencias electorais vindeiras, mesmo nos cidadáns máis proclives ás políticas de valores, xa que fóra do mercado laboral non hai posibilidade ningunha de garantir ás persoas nin igualdade de oportunidades, nin de resultados nin de trato, a tripla igualdade na que se asenta toda política de valores.

Sobre estas cuestións reflexiono na entrega semanal de «Disparando aos reloxos» tamén sobre o uso e importancia dos inquéritos como instrumentos de construción de opinión pública máis que como medio de representación dos pareceres maioritarios dos cidadáns comúns. Neste sentido hai poucas sentenzas sobre as estatísticas e as sondaxes que sexan tan brillantes como a de Homer Simpsom: «A xente pode vir con estadísticas para probar calquera cousa. O 14 por cento da xente sabe iso.» Nesas estamos cando finaliza xullo e lemos a explotación de datos de Sondaxe ou do CIS.

Ler Disparando aos reloxos » Sorpasso sen sorpresa

De muros e pontes

Descubrín a John Carlin seguindo o trazo que, cada fin de semana, deixa escrito o balón. Empatei axiña coas súas magníficas crónicas africanas. Heroica terra cruel, un extraordinario libro, levoume da súa man até O factor humano, un fragmento magnificamente ampliado daquel: o fío condutor é a admiración por Nelson Mandela e súa política, alquimia de sedución, dignidade e coherencia. Agora Morgan Friedman e Clint Eastwood andan a voltas coa conversión de O factor humano nun filme.

Ima Sanchís entrevistou a John Carlin na «Contra» de La Vanguardia. Alí subliña que «a autoridade devén da coherencia» e tamén que «a política, en esencia, é persuasión». Para el: «A lección que nos deixa Mandela é que un pode ser unha excelente persoa, xenerosa e boa, e un político brillantemente eficaz. Ter os valores tan claros axudoulle a tomar decisións políticas esenciais.»

No festexo triunfal dos 100 días hai pouca persuasión e abonda fraca coherencia entre as palabras de cordialidade galeguista e a demolición controlada do noso inacabado país e a súa identidade. O heroica terra cruel de Carlin vale para Suráfrica pero lle acae igualmente ben a Galiza. Bragado reitera desde Galicia-Hoxe que «gañar as eleccións non lexitima a destruír unha base da nosa convivencia» pero, até agora, ao Movemento 1-M a única política que lle reina é da couza. O balance é farturento en (des)realizacións aínda que a algúns aínda lle sabe a pouco.

Isaac Newton insistiu en que construímos demasiados muros e poucas pontes. As ensinanzas de Mandela teñen ese mesmo sentido. O discurso do sábado solleiro unicamente nos convidou a acantoarse tras fráxiles muros. Non podemos contentarnos cunha política de resistencia e a súa trama de muros defensivos; ben é certo que tampouco lle temos que escapar ao esforzo mancomunado que fai posíbel valos como o de Manselle, mais cómprennos a arquitectura colaborativa das pontes e a sedución de portas abertas que conviden a entrar.

Sondaxe triunfal

Un auténtico sudoku de servilismo, adulación e sobre todo manipulación. Nas contas da noticia, un 53,7 por cento que consideran o cambio positivo ou moi positivo e hai un 20,04 (precisión milimétrica) que o xulgan negativo. No titular un plus de triunfalismo do 10 por cento. Anímense, titulen o 80 por cento valora positivamente o cambio na Xunta. Galiza Potemkin en estado puro.















Custoulles pero finalmente deron as cifras «exactas».

Compostela transparente

Segundo a ONG Transparencia Internacional, Santiago de Compostela é un dos concellos máis transparente do Estado e o máis de Galiza. A nova chégame cando estou entregado á lectura distraída do Libro do Concello de Santiago (1416-1422) no que Ángel Rodríguez González transcribiu con dedicación a primeira documentación dispoñíbel do goberno municipal compostelán.

O códice, en lingua galega, ficou moito tempo extraviado entre alfaias bibliográficas atesouradas por Neira de Mosquera quen o espremera para confeccionar Monografías de Compostela. En 1967 retornou á orde do Arquivo Municipal de Santiago de Compostela e, en 1992, o Consello da Cultura Galega imprentou a paciente composición de Rodríguez González. O Libro do Concello pide unha lectura vagarosa xa que é moito o que hai que debullar nas súas reviradas e solemnes letras.


Verdugos, canteiros e carpinteiros

Singularmente gorentosa é a composición e avatares da RPT do concello daquel tempo; ademais dos «políticos» e cargos de confianza, anótanse as condicións salariais e laborais doutros servidores municipais.

Un dos casos literariamente máis felices é o de Afonso da Cana, un honrado carniceiro que ampliou negocio como verdugo da cidade. A (s)elección de Cana dátase o 23 de outubro de 1416 e acompañouse dun estrito código de incompatibilidades e deberes, un salario anual considerábel (300 maravedís en tres cotas de 100) e a súa promoción interna ao posto de pregoeiro de finar Domingos Longo quen daquela se ocupaba de dar as voces oficiais do municipio.

Reflíctese tamén con precisión o catálogo de funcións de Afonso de Cana para que «faça e cumpla o que mandaren as ditas justiças ennos homes e molleres que eles prenderen ou mandaren prender e foren presos e posto enna cadea do conçello [...] enforcando e açoutando ou degolando ou deçepando aquelas persoas que foren sentençiadas enna dita cadea por los alcaldes». Entre as obrigas, a de residencia e non ausencia do termo municipal, a incompatibilidade con calquera outro servizo a «cavaleiro nen escudeiro, dona ou donzela, nen de outra persoa poderosa».

Resolta a selección de persoal rexístrase relixiosamente o pagamento pautado dos seus soldos, os primeiros 100 maravedís sen que chegasen a transcorrer dúas semanas, certificando así que houbo un tempo no que o Concello de Santiago era un excelente pagador de provedores. En anotacións posteriores documéntase a libranza, máis ou menos puntual, dos salarios do verdugo até que comezan a xurdir problemas de liquidez na tesourería municipal por causa duns impagos do arcebispo. Nunca foi duradeira a felicidade de quen cobra do erario público.

A maiores, o municipio tivo que mellorar os seus equipamentos para que o carniceiro-verdugo puidese facer cumpridamente o seu traballo; así, en maio de 1417, atendendo ás indicacións do arcebispo Lope de Mendoza, mándaselle construír ao pedreiro Álvaro da Rocha un novo rollo ou picota no monte Ouriz nas abas da Almáciga. A licitación é rápida, como veloz é o pagamento dos labores do canteiro no mes de xuño. E, xa remantando o ano, faise contrato a Lopo Gómez, carpinteiro, para que faga as escaleiras do rollo.

O financiamento da obra de carpintería había de proceder do cobro dunha débeda que Gil Peres, ex-procurador municipal, tiña pendente co cabildo. Non consta por ningures que Lopo Gómez cobrase, cousa á que non deben ser allea as dificultades para saldar a débeda. Todo hai que dicilo, tampouco hai constancia documental ningunha de que as escaleiras do rollo fosen rematadas. Problemas de recadación e de demora de obras que nos regresan inevitabelmente aos nosos tempos.

Materia literaria farturenta

O Libro acolle outras historias exquisitas como a da manda, remunerada con 150 maravedís, ao crego Juan de Boado para que armase o reloxo da cidade ou a exención de tributos que se lle fai ao bretón Oliver Morín, bulseiro, como agasallo por dedicirse a morar en Compostela. Tamén o adiantados que eran ao seus tempos os rexedores municipais cando a Lionor Garrida –parella de feito do mestre Fernando, cirurxán municipal, «a quen Deus perdon»– lle fixeron recoñecemento de dereitos para eximila de pagar rendas xa que «husava do dito offiçio e era muy conplideyra en el aos visiños [...] e non era casada e eso meesmo era poble e non comprava nen vendya». Nota de que, malia a santidade da cidade, había consideración coas vidas de moral relaxada.

Non sei se as transparencias administrativas coas que se engalana actualmente SCQ resultarán tan gozosas para os lectores de séculos vindeiros; en calquera caso, nas microhistorias da Compostela transparente do século XV hai unha mina literaria, un tesouro para a creación tan ricaz como a materia de Bretaña, cousa que ben nos demostrou Marcos S. Calveiro coa súa magnifica Festina lente ambientada na igualmente transparente Compostela dos séculos XVI e XVII.

O paraugas de Berlusconi

Berlusconi é un amador do risco na camaza de Putin e fóra, na política e nos negocios. Segundo unha sondaxe de La Repubblica, o seu índice de popularidade, tras a última vaga de escándalos, rebaixouse catro puntos entre maio (53%) e xullo (49%). Un desconto menor se temos conta da que lle está chovendo. As mínimas recuadas do seu crédito cidadán son bastante abraiantes e, aínda que no Estado español tampouco son inéditas, hai que poñerlle cabeza para explicarse semellante capacidade de resistencia.

Cal é o seu paraugas? Con trazo groso debúxanse dúas explicacións. A primeira fai referencia á alta blindaxe informativa de Berlusconi, dono das maiores empresas de comunicación de Italia. A segunda insiste en que Il Cavaliere é un modelo de éxito que a inmensa maioría da poboación desexaría imitar, unha empatía cidadá que o protexe eficazmente da súa erosión política por graza duns excesos, desbaldes e desmandos dos que moitos desexarían ser actores protagonistas.

Quizais sexa por combinación de ambas as dúas polo que se manten (maiormente) incombustíbel. Por xunto ou por separado, coiraza informativa e padrón de éxito banal son trazos relevantes da sociedade da ignorancia da que nos fala Antoni Brey e na que «os reality shows, o deporte espectáculo, a pornografía sentimental, o lecer banal ou a exaltación da fama pola fama conforman o groso da grella televisiva actual».

Simplificando, o paraugas, o maior éxito, político e empresarial, de Papi Silvio é a produción desa grandiosa fábrica mediática que lle permite seguir destilando liderado a partir da ignorancia, do non saber e do non querer saber. Mentres non crebe, ou se faga crebar, a súa factoría de soños e espellismos, Berlusconi poderá seguir fachendeando: «Io vinco sempre, sono condannato a vincere.» Condenados estamos nós e, sobre todo, eles.

Do retrogoberno á Galiza Potemkin

John Berger converteu o bulldozer na icona das políticas regresivas. No primeiro trimestre de mandato de Núñez Feijóo, o bulldozer traballou a todo gas. A demolición dos logros e símbolos do goberno bipartito foi o fío condutor da política primeira dun presidente que solemnemente anunciara: «Nós non vimos derrubar o que fixeron ben os nosos antecesores.» Á luz da intensa política de deconstrución na que se prodigou Feijóo e compañía, pouco debeu ser o que o goberno do PSdeG e BNG fixo ben.

En Caderno de paso fago balance trimestral e prognostico o próximo proxecto da dereita no goberno: a construción da Galiza Potemkin á imaxe e semellanza da política tsarista desenvolvida en Crimea a fins do século XVIII. Os instrumentos do novo espellismo gobernamental para a campaña outono-inverno han ser o Xacobeo, o Plan Galicia 2.0 e a nova reprogramación informativa da CRTVG: asfalto, cemento, requintadas programacións cosmopolitas de cartón pedra e vídeos apoloxéticos.

Até que non comece con entusiasmo a propaganda das glorias e ventureiros logros do Quinto Presidente, os «conservaduros» seguirán dándolle gas ao bulldozer e uso á bóla de demolición. O bulldozer seguirá amoreando entullos institucionais e lexislativos e a bóla seguirá esnaquizando todo trazo de identidade e solidariedade que fique ao seu paso facéndonos abanear entre un presente demoledor e un futuro arrepiante. Mentres a parroquia hooligan, civil e mediática, non deixará de corear o sabido «Non pares, non pares!!!», e todos eles, familia feliz, gabaranse de que iso é gobernar ben un país.

Plebiscitos de contrabando

Walter Benjamin foi un dos primeiros en decatarse de que «o público é un examinador, pero un examinador distraído». A atención descontinua e a distracción dos grandes públicos é un dos requirimentos de éxito dos magos da comunicación política. Moitos, como Feijóo, explotan os extravíos da nosa sociedade como examinadora distraída pero moi poucos son tan hábiles coma el para multiplicar un estado confusión xeral que permita materializar, con rebaixados controis cidadáns, as súas políticas contrarreformistas.

En canto nos distraemos, Núñez Feijóo converte as pasadas eleccións do 1-M nun plebiscito no que, segundo di, os cidadáns avalaron de xeito esmagador as súas políticas presentes e futuras, fosen explicitadas en campaña ou ficasen na súa axenda oculta. Esta trampeada política plebiscitaria cancela de vez a oferta que Feijóo fixo, no debate de investidura, para gobernar en «coalición cos cidadáns» e construír novos consensos ao redor do autogoberno galego.

Executando un mandato do presidente, a Consellaría de Educación decidiuse a organizar unha consulta sobre as preferencias lingüísticas no ensino que en nada se acordou coa comunidade educativa nin con representante político ou social ningún. Unha consulta lingüística que debería realizarse, segundo o desexo presidencial, sen máis información que a oficial, sen debates e intercambio de pareceres, sen expresión libre, consonte ao ideal conservador dunha democracia pasiva.

Unha idea da participación concibida como antítese da promesa fundadora da democracia que John Berger lembrou en Páxinas da ferida: «A súa promesa é que as decisións políticas se tomarán despois e á luz da consulta cos gobernados. Isto depende de que se informe adecuadamente aos gobernados dos asuntos en cuestión, e de que quen toman as decisións teñan a posibilidade ou a vontade de escoitar ou tomar en conta o que escoitaron. Non debe confundirse a democracia coa “liberdade” de escoller de maneira binaria, nin coa publicación das enquisas nin co abafamento das persoas a mans dos datos estatísticos.»

As decisións do PPdeG sobre a lingua galega no ensino tomáronse moito antes da celebración da Consulta Feijóo e non ofrecen ningunha dúbida canto aos seus obxectivos: lexitimar a derrogación do actual decreto de uso do galego no ensino non universitario e retrotraer o compromiso das nosas institucións de autogoberno coa normalización do noso idioma aos tempos da pre-Autonomía. Na práctica, un referendo agochado sobre o status do galego como lingua propia de Galiza; cos seus resultados aspírase a fender de vez os consensos callados no Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega de 2005 e na Lei de normalización lingüística de 1983.

A Consulta Feijóo inaugura así a que será posibelmente a confrontación democrática máis importante da oitava lexislatura, o seu campo de batalla principal será a sociedade civil e non o Parlamento, e do seu desenlace dependerá decisivamente a consolidación ou o debilitamento do Partido Popular como alternativa de goberno neste país. Será a primeira dunha longa xeira de enfrontamentos que cristalizarán ao redor dunha mesma liña de tensión: o compromiso (ou o abandono de responsabilidades) do noso autogoberno coa garantía da igualdade de condicións. Agora trátase da garantía real da igualdade de condicións da aprendizaxe e uso do galego e mais do español en Galiza, no futuro versarán sobre a igualdade das condicións de acceso a servizos públicos básicos, a un basal mínimo de benestar ou a un contrato laboral dignamente remunerado e de calidade.

A garantía de éxito do plebiscito de contrabando de Núñez Feijóo depende de que, outra volta, a cidadanía faga unha lectura lixeira e distraída da súa intencionalidade; a saber, crer que se trata dunha consulta intranscendente e non determinante. A realidade é ben outra, da consulta e o uso dos seus resultados derivaranse consecuencias decisivas para o futuro da lingua galega no ensino e non só no ensino. Á súa sombra decídese se as nosas institución deben ser un axente de normalización da nosa cultura e se é misión do noso autogoberno ser garante da igualdade de condicións de uso da lingua de Galiza. Como para distraerse...

Tempos Novos # 146

Galiza, o novo Sur

O arranxo sobre o financiamento autonómico puxo en destaque os graves problemas de «bastanteo» que padecemos. Galiza non peso político bastante para condicionar as decisións estratéxicas do Goberno central. Non temos capacidades económicas nin financeiras bastantes para corrixir os déficits en servizos e infraestruturas que nos impiden competir en igualdade de condicións nos mercados e que nos pexan na converxencia en termos de benestar coas comunidades máis ricas. E Núñez Feijóo non ten liderado bastante para representar os intereses de Galiza sen subordinalos aos mandados de Mariano Rajoy e outras comenencias xenovesas.

No futuro inmediato a nosa posición de desvantaxe verase acrecentada como consecuencia de dous logros de Núñez Feijóo; un na oposición feroz (a negativa reforzar o noso autogoberno cun Novo Estatuto), outro xa como presidente do goberno (a incapacidade para negociar a nosa autosuficiencia financeira). Sobre o noso precario «bastanteo» e as súas negativas consecuencias respecto da posición de Galiza na cartografía do benestar reflexiono na entrega de hoxe de «Disparando aos reloxos».

O vedraño xornalista Enric Juliana sabe desde hai tempo que o compás está totalmente desnortado e o Sur empobrecido e desfiuzado se enxerga en calquera outro punto cardinal; de feito, fálase dun Sur Global que nos permite xeolocalizar en parte calquera condicións de vida misérrimas. O determinismo xeográfico non rexe, no presente, a identificación das bolsas de pobreza e prosperidade. Por iso, hai un días, nun artigo onde avaliaba o acordo de financiamento autonómico, Juliana anotaba: «No Noroeste (interior de Galiza, Asturias e boa parte de Castela e León) hai unha forte sensación de retroceso polo despoboamento e o envellecemento social. Aí está o novo Sur.» Con matices a nova cartografía é plenamente aceptábel.

Como consecuencia da marrada estratexia negociadora de Feijóo e da súa política de entalamento e obstrucionismo do noso autogoberno xa sabemos co que Galiza terá que gobernarse e enfrontar a crise económica. Tocaranos apandar cun Estatuto de Autonomía de primeira xeración que suma máis dun cuarto de século de existencia, e cun financiamento de Serie B, de baixos orzamentos para pobres realizacións. Grazas a estes dous logros debidos á intelixencia do PPdeG, a estación término de Galiza para os catro próximos anos está infelizmente clara: ser Sur e ser máis Sur no Norte.

Ler Disparando aos reloxos » Galiza, o novo Sur

Pensar cansa

Hai uns días puidemos ler en Público un artigo de Carlos París sobre as relacións entre linguaxe e ideoloxía; un terreo no que, para a súa idea, as forzas conservadoras desenvolveron unha batalla soterrada, bastante exitosa, para desactivar «a linguaxe criticamente realista da esquerda» e remudala por «formulacións encubridoras» dos graves problemas e inxustizas que padece a Humanidade.

Lakoff fixo de Non penses nun elefante un dos últimos best sellers ideolóxicos. Nel dá conta da vantaxe da dereita como consecuencia do triunfo da súa política de asignación de renovados valores a palabras vellas e a etiquetaxe de vellos valores con novas palabras. Na «loita de frases», liberais e neoconservadores van moito por diante de calquera e de todas as familias de pensamento da esquerda.

Sen ánimo de molestar a ninguén, a fin de contas as liñas que seguen non son outra cousa que unha autoinculpación, quería dicir que, no que nos toca, ás dificultades se explican en gran medida porque nos nosos libros de cabeceira da última década non estivo, entre outros, o Non penses nun elefante de Lakoff senón un apócrifo e simple Non penses! Tamén se explica porque pensar cansa. E a forza de pouco pensar, perdemos a iniciativa na sonada batalla de ideas, a que por certo adoitamos acudir con ideas de batalla estratexicamente ben pouco afinadas.

Fatigas e pexas

Á parte da fatiga, hai outros problemas que atender. Unanumo sinalou un que é limiar: «As ideas novas rexéitanse porque hai que facerlle un lugar entre as vellas.» Por iso hai ideas vellas que deben ser xubiladas por vía de constrinximento, entre outras, a falsa conciencia de que a esquerda ten «unha linguaxe criticamente realista» e esa outra extraviada crenza «idolóxica» que afirma a superioridade intelectual da esquerda sobre a dereita.

Coa ollada na súa biblioteca, Fernando Savater escribiu un cruel memorial, para si pero tamén moitos de nosoutros.; falando de expurgar libros dos andeis anota:

Os únicos dos que prescindo sen a mínima reticencia son os volumes do inacabábel marxismo e o seu materialismo dialéctico. Deixando á parte unhas cantas cousas do propio Marx, o resto deses «clásicos» primarios e secundarios, os Lenin, Mao, Garaudy, Althusser, Marta Harnecker, mesmo moito de Lukács e demais compaña, resultan hoxe inimaxinábeis como posíbel relectura: aínda peor, parece incomprensíbel que os lésemos algún día do remoto pasado. Son incompatíbeis coas mínimas pautas de ecoloxía intelectual.

Desculpen a acritude da cita pero hai uns días estiven de exploración polo faio da casa e non me dou quitado da cabeza a imaxe de libros de temática semellante e mesma autoría que permanecen encaixados no seu esquecemento.

Dáme o corpo que, en xeral, a linguaxe da esquerda e o nacionalismo non é precisamente a da crítica realista, senón outro galo nos cantaría. E as últimas malleiras electorais confirman que esa desintelectualizada dereita pensa dun xeito concreto, pouco especulativo, e altamente operativo cando se trata de mobilizar vontades e votos. E iso que, como adoitamos santificar, a dereita non ten un «proxecto de país» para Galiza. Imaxinemos se o chegan a ter. Mellor sería que aceptemos de vez que teñen un proxecto para o país aínda que a nós non nos guste un carallo.

Resistencias a pensar para o cambio

A comezos de xullo, Science Daily fíxose eco das conclusións dun amplo estudo publicado por Psychological Bulletin que subliña que os humanos tendemos a buscar preferentemente información que confirme os nosos puntos de vista e que rexeitamos numantinamente aqueles datos que non o fan.

Estatisticamente, a actitude de rexeitar aquilo que non encaixa no noso preconceito de realidade duplica o da aceptación dos datos contraditorios e novidosos respecto das noas ideas previas. Afinando máis os especialistas afirman que as actitudes cognitivas contrarias a asumir perspectivas distintas, negar todo o novo ou o que non encaixe nas estruturas e mapas mentais predefinidos pode chegar mesmo ao 75%.

Pensar cansa, pero para «pensar para cambiar» temos que salvar aínda moitos máis obstáculos, comezando por esa negativa inconsciente a aprender dos datos da nosa contorna. En conclusión, «pensar para cambiar» é aínda moito máis fatigoso.

O entusiasmo co que recibimos a tribuna «Ideas para a esquerda» de Daniel Innerarity é, por exemplo, un bo indicador de que a seca intelectual comeza a ser percibida, por un público maior, como un problema central da solvencia e sustentabilidade das ofertas da esquerda. A súa achega é reveladora, tanto como a existencia doutros estados carenciais como o apuntado por Arume dos piñeiros: «falta argumentario contundente para seducir ao tribunal e asemblea galega que ten que emitir xuízos ou promulgar leis. Falta belixerancia, combate, litixio, e sobra lirismo, mostración, e, como din os rétores con intención aguda, literatura».

Menos mal que xa estamos no ecuador do verán, un tempo para recuperar forzas e pensar o novo curso, especialmente se se quere mellorar as perspectiva políticas; a advertencia sisuda de Raymond Aron, agudo e prolífico pensador (liberal), non admite moitas réplicas: «Pódese manter o poder sen ideas, pero non se pode recuperar sen ideas.»

Facendo amigos (galeguistas)

Ao noso presidente réinalle adxectivar o galeguismo. Segundo sexa a ocasión é cordial, outras veces é amigábel, conciliador cando non integrador, plural ou construtivo. A min praceríame máis que o galeguismo de Feijóo fose máis substantivo e menos adxectivo pero hai que aterse ao que hai.

En actos solemnes Feijóo predica a idea (piñeirista?) do galeguismo como «meeting point» aínda que cando ten ocasión de dirixirse a unha audiencia, que presume que é maiormente galeguista, aproveita para facer ríspidas advertencias sobre o «provincianismo», o mantemento de contraproducentes «misións de resistencia cívica» ou a fabulada tentación de «facer do galeguismo un reduto selectivo ou unha distinción que algúns comparten con avaricia». Unha anómala forma de xerar confianza e seducir ao auditorio.

Na clausura do XXV aniversario da creación do Consello da Cultura Galega, Feijóo deitou palabras que a unha boa parte dos asistentes lle pareceron de todo menos amigábeis. Con ese suceso como estampa dunha nova decepción, matino en «Disparando aos reloxos» sobre a estratexia marrada do presidente de facer amigos galeguistas.

Galeguismo meeting point

Malia o discurso da cordialidade e a integración, aínda está por saberse da primeira iniciativa do actual goberno que poda ser etiquetada como «galeguista» e sobran declaracións e actuacións de contrarreforma que en nada axudan á normalización da lingua e a cultura galega. Tampouco pode cualificarse como exitosa a súa pretendida política de recrutamento de galeguistas independentes para pluralizar os cadros do goberno, fóra da incorporación de Anxo Lorenzo, unha notábel excepción que perde valor exemplar xa que cada día que pasa Lorenzo parécese máis ao soldado Ryan, un home de valía para a familia galeguista que, á espera de rescate, sobrevive tras as liñas inimigas. Fernández Albor e Fraga tiveron moito máis engado galeguista nos seus gabinetes.

Sobre o papel non é difícil concibir o galeguismo como un espazo de pluralidade, de diálogo e mínimo común denominador ao redor do noso país e os seus desafíos e, mesmo, como principal plataforma para a transferencia e converxencia de ideas ao servizo de Galiza, para pensar os nosos problemas en clave de país e procurar solucións integradoras das achegas das diferentes marcas partidarias. Tamén é verdade que baixo pavillón galeguista trafícase con diversos e pouco clarificados fretes, desde a simple descentralización administrativa do rexionalismo forte a un galeguismo que se sitúa, segunda feliz expresión do finado Cuíña, na fronteira da autodeterminación.

Mentres non remita a retropolítica lingüística do goberno do PPdeG e non se reconstrúa o consenso basal que respectaron (máis ou menos) os anteriores presidentes e gobernos, vai resultarlle difícil a Alberto Núñez Feijóo prosperar en seducións galeguistas. Oficia na actualidade de zapador que non de arquitecto do pretendido «meeting point» e, de seguir así, Feijóo acadará un triste recoñecemento: será o primeiro presidente de Galiza que remate o seu mandato sendo menos galeguista que cando o comezou.

Tampouco hai motivo para que se estrañe se a súa pretensión de fosilizar e museificar a lingua e cultura galega activa movementos de resistencia e mesmo de disidencia, e tampouco debería abraiarse se a disensión galeguista remata por botar raiceiras en sectores do propio Partido Popular, moi especialmente entre os que xa foron derrotados (cuiñistas) ou nos que están chamados a ser os vindeiros derrotados (baltaristas).

Cerebros ao servizo do país

Hai uns días Jacques Attali pasou por Barcelona e expresou a súa perplexidade porque Piqué non fose chamado a colaborar activamente cos labores de Montilla e a Generalitat tripartita. Attali fala desde a súa experiencia como antigo asesor de Mitterrand que agora, por encomenda de Sarkozy, preside a «Comisión para a liberación do crecemento», xa coñecida como a «Comisión Attali», un espazo para a imaxinación de novas estratexias de desenvolvemento socioeconómico para Francia. El ten claro que «ningún cerebro debe reservarse só para un partido» e que «a vocación de servizo a toda a sociedade debería estar por enriba de calquera partidismo».

Posibelmente nunha sociedade normalizada Attali leve razón, pero nun país como este tan demediado todo resulta moito máis difícil; máis aínda se o galeguismo remata por converterse no que Bauman cualificou como «ideoloxías de gardarroupa», un complemento de quitar e poñer segundo as circunstancias, e se o destino dos cerebros galeguistas é someterse a unha política de lobotomización cultural e lingüística. Jacques Atalli caeu na tentación da oferta de Sarkozy pero é máis que dubidoso que se entregase ao galeguismo minguante de Feijóo.

Ler Disparando aos reloxos » Facendo amigos

A arte da mentira política

En Amsterdam, en 1733, editábase un brevísimo ensaio satírico co título A arte da mentira política que asinaba Jonathan Swift e que aparecera na súa versión orixinal inglesa en 1712. Máis que un opúsculo era un prospecto comercial no que se facía adianto do primeiro de dous volumes cos que un autor descoñecido quería sentar, retranqueiramente, as bases da pseudoloxía ou arte da mentira política.

Durante tempo a peza foi atribuída a Swift que publicara, dous anos antes, un artigo en The Examiner no que debullaba os usos da mentira como razón auxiliar do poder. Con todo, hoxe sabemos que A arte da mentira política é obra de John Arbuthnot, médico real, autor de afiadas prosas satíricas e amigo de Swift con quen fundaría en 1714 o Scriblerus Club, un grupo de aguerridos polemistas e propagandistas do partido tory.

O artigo de Swift e o ensaio de John Arbuthnot foron recuperados por Sequitur en 2006 [hai unha oportuna reedición de 2009] e a súa lectura hoxe, co escándalo Camps como pano de fondo, é tan gozosa como recomendábel. Hálles de roubar pouco tempo e forneceralles cunha saúdabel aproximación irónica á pseudoloxía dos nosos tempos. Á súa beira inspiradora, ocupeime de Camps como actualizado mentireiro verdadeiro na miña achega semanal do Caderno de paso.

Retallos da arte da mentira política

Cómpre enganar ao pobo no seu propio beneficio? Eis a pregunta medular da arte mentireira do goberno. Camps mentiu para protexer os seus propios desmandos e non para beneficiar a pobo ningún senón para crear unha agarimosa e altruísta amizade con Álvaro Pérez (a) El Bigotes e outros capitáns da industria do suborno e do tráfico de influencias. Con todo, o proceder do president da Comunidade de Valencia afiánzase nunha concepción descrita sarcasticamente en A arte da mentira política:

Non existe ningún dereito á verdade política; que o pobo non ten dereito ningún a ser instruído na verdade da práctica de goberno, como tampouco ten dereito a pretender posuír grandes patrimonios, terras ou pazos señoriais.

John Arbuthnot detense tamén a avaliar cal dos dous partidos, whig ou tory, é máis habelencioso no uso da mentira política e tira como conclusión que «os tories foron ultimamente máis críbeis, pero que os whigs contan nas súas filas cos maiores xenios»; unha sentenza que tamén se podería dar por boa no noso actual ecosistema bipartidista. Gasta igualmente tinta amarga e espesa nos antecesores dos actuais profesionais da información e condena aos partidos «por contar nas súas filas, a fin de que difundan mentiras, aos homes máis viles e aos xenios máis miserábeis como son, na súa maioría, os folletinistas e gacetilleiros».

Porén, o enxeño de Arbuthnot non se limita a describir problemas, tamén adianta solucións, unha das máis orixinais é o proxecto de reunir nunha soa sociedade aos atomizados grupúsculos de mentireiros:

Esta sociedade debe estar composta polos xefes de cada partido; que ningunha mentira poderá difundirse sen a súa aprobación previa, xa que son os máis capacitados para xulgar o que cómpre a cada conxuntura e decidir que tipo de mentira debe usarse en cada ocasión. [...] A esta Sociedade deberá confiarse en exclusiva o manexo da mentira. Na antecámara desta Sociedade, deberá haber sempre algunhas persoas dotadas de gran credulidade que escoiten o que se lle diga [...]. A estas persoas competerá difundir o que os outros acuñaron; xa que ningún home solta e expande a mentira con tanta graza como quen a cre. Por norma, a Sociedade deberá inventar cada día unha mentira , en ocasión dúas [...]. Debe haber un castigo ou multa para quen fale doutra cousa que non sexa a mentira do día [...]. Se se advirte que algún dos membros da Sociedade se avermella, perde a compostura ou falta a algún deber ao pronunciar unha mentira, deberá ser excluído e declarado incapaz. Xunto ás mentiras que se despachan pública e abertamente, outras deben difundirse coa lingua pequena e con discreción; a tal fin establecerase un Comité de murmurios, ou Consello Privado, formado polos membros máis hábiles da Sociedade.

E remato con outra exquisita cita:

Estar relacionado cun político importante, sempre trae problemas, por moi legal que sexa el e ti, sempre trae problemas, hai que querelos pero hai que estar lonxe porque sempre trae problemas, que co que sofres, co que choras, co que loitas, coa cantidade de cuspe que gastas para facer as cousas ben, ao final tes problemas e lévaste desgustos.

Esta reflexión existencial non é de Arbuthnot, nin de Swift, senón de Álvaro Pérez (a) El Bigotes, amigo da alma de Camps. Pérez é un esforzado tratante do suborno, do galano e da comisión de concesións públicas, un home xeneroso que viste co seu humanismo o campismo, fase superior do aznarismo e coda rexeneracionista do marianismo.

Cifras e letras

Teño para min que o debate sobre o financiamento autonómico parécese cada día máis ao famoso programa televisivo «Cifras e letras» que conduce Paco Lodeiro coa axuda de Iolanda Castaño e Xurxo Mira. Xuntar palabras compartidas como criterios do modelo é moito máis doado que pechar a caixa da repartición dos fondos. Hoxe, Albino Prada ofrece unha sintética exposición respecto das porcentaxes que asisten e ancoran a Galiza no debate do financiamento.

En «Disparando aos reloxos» poño en evidencia o estreito abano no que estamos instalados, oscilando entre ese 6 por cento que apenas consolida o peso demográfico de Galiza no Estado e ese 8% que é o recoñecemento máximo que se nos fai nos investimentos estatais. E fago repaso das pexas que herda Feijóo como consecuencia das políticas que abandeirou antes de ser presidente de Galiza.

Albino Prada apunta outros dous valores extremos; un á baixa: o 5 por cento que suma a nosa achega ao PIB; outro á alza, o 9 por cento do quiñón galego nas exportacións da economía española. A súa recomendación é que o goberno galego debe aproveitar con intelixencia o 8 por cento dos investimentos e, ao tempo, impulsar unha política propia que mellore posicionamento dos nosos produtos nos mercados exteriores, vía imprescindíbel para engordar o noso morno 5 por cento na creación de riqueza no Estado. Sobre ese zócolo de xeración de riqueza termos máis marxe de negociación en futuras reparticións dos fondos estatais. Unha estratexia de futuro que hai que asumir como imprescindíbel dun autogoberno maduro.

Pola miña parte, creo que a Feijóo lle toca gobernarse cunha negociación na que pexan negativamente moitas das estratexias previas do PPdeG.

En orde de importancia crecente.

En primeiro lugar, a devaluación propagandista que fixo dos avances do Bipartito en materia de investimentos e competencias, ao PPdeG todo lle parecía pouco e insatisfactorio. Esa consideración abaixada de importantes logros entre 2005 e 2008 é un lastre de ingratitude que, de fracasar a negociación, contribuirá a engordar negativamente a súa rendición de contas.

En segundo lugar, a fabulación dunha xeopolítica de intereses que facía (e fai) a Cataluña responsábel de todas as carencias do sistema. Galiza non negocia con Cataluña senón co Estado e, cando gobernou o Estado, o Partido Popular non fixo nada por mudar a estrutura fonda do actual sistema de financiamento que se basea no principio de repartición e non na procura da converxencia en termos de riqueza e benestar. O financiamento é pésimo non por Cataluña senón porque nin é solidario nin garante a igualdade de oportunidades e condicións de Galiza e outras comunidades menos desenvolvidas.

En terceiro lugar, o veto do Novo Estatuto que entalou a Galiza nun autogoberno con teitos competenciais de hai máis dun cuarto de século mentres outras comunidades accedían a estatutos de autogoberno de segunda xeración con maiores competencias que comportan maiores achegas financeiras. O PPdeG foi o partido do Estatuto do 81 como expresión dun «autogoberno suficiente» que agora corre o perigo de se tornar nun «financiamento insuficiente».

Hai marxe para a emenda se o presidente fai valer o consenso das forzas galegas e o apoio da nosa sociedade civil ao redor do 7,1% e fai a súa argumentación desde a responsabilidade e non desde o vitimismo. A disxuntiva é clara: tócalle xestionar as nosas demandas de financiamento como unha «cuestión de estado» decisiva para o futuro de Galiza ou tentar facernos aceptar resignadamente unha aldraxe como a do pretendido Estatuto de 1979 agora plasmada nas cifras de financiamento coma antes foi na letras das competencias. No primeiro caso non estará só, nos éxitos ou nos fracasos. No segundo, todo descrédito irá á súa conta.

Ler Disparando aos reloxos » Cifras e letras

Cuestións (democráticas) nucleares

Hai unhas semanas, Xurxo Pérez Pintos declaraba en ANT: «A idea de que as centrais nucleares son de dereitas ou de esquerdas paréceme unha parvada. Eu son bastante partidario da enerxía nuclear e non son de dereitas. […] Dentro do mix tecnolóxico é case imprescindíbel unha fracción nuclear. Pero como se di o veleno está na dose.» Onte o goberno acordou prorrogar a vida da central nuclear de Garoña até 2013. En Caderno de paso doulle unha reviravolta á decisión do goberno Zapatero e ao seu impacto en dúas cuestións nucleares da acción política: a confianza e a credibilidade.

Alén da crítica frontal ou aceptación mesurada da enerxía nuclear argumentadas desde a esquerda ou desde posicións liberais (pouco ou nada centristas), a decisión do goberno de Rodríguez Zapatero liquida parte (se non todo) o seu crédito verde e evidencia a fraudulenta relación que trama cos cidadáns ao redor das súas ofertas electorais. Haberá quen diga que Rodríguez Zapatero elixiu unha terceira vía entre pro-nucleares e abolicionistas; si, unha terceira vía enchoupada, como a Terceira Vía de Blair, dun cinismo acomodaticio que cancela de vez toda idea dunha visión cívica ou republicana do goberno.

NSI

Gabilondo rectifica e dálle a razón a J.M. Aznar. Agora nas homilías, co mesmo fervor que antes, onde dicía «diálogo» dirá «policía» e todos (ou case todos) igual de contentos. Prometo volver ver La pelota vasca para saber como queda a versión corrixida. Pouco se perde porque a «intelixencia» dos outros en nada axuda ao diálogo, nin aos dereitos políticos de Euscadi.

A viraxe gabiloniana seguro que tamén responde a «unha necesidade social imperiosa». Cómpre non perder de vista o novo concepto. O Tribunal Europeo de Dereitos Humanos avala a ilegalización de Batasuna por responder a unha «necesidade social imperiosa». Social? Política ou policial, mellor. Tanto ten, o realmente importante é o concepto NSI.

Agardamos das autoridades respostas tan contundentes como a Lei de Partidos para dar conta do voluminoso catálogo de NSI que a crise económica está facendo xermolar, desde a precarización laboral á ultrapauperización dos que xa menos tiñan; tamén, entre outras, o desemprego desbocado, o mileurismo como new way of life ou a ruína dos nosos produtores de leite.

Un reseteado democrático das nosas institucións políticas e dos medios de comunicación tamén é unha NSI; urxente, imprescindible para que, no medio de tanta confusión, non toda forma de disconformidade política radical remate por converterse nun CSI, nunha investigación policial da escea dun crime.